Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

2.12 - расм. Дўстлик каналининг ПК 580 да жойлашган ташлама иншоотни пастки 
бъефидаги абразив емирилишлар. 
Металлар коррозиясига мисол қилиб Республикадаги кўпчилик 
гидротехника иншоотлари гидромеханик (затворлари) жиҳозларидаги 
занглашларни келтириш мумкин. Мисол учун металлар коррозияси (2003 й. 
25.08) Бешариқ гидроузели, Қатта Фарғона каналини қўшимча тўйинтириш 
каналидаги тўсувчи иншоот (2003 й.11.05), Хархур гидроузели (2002й.28.01) 
,Дўстлик каналининг ПК 580 да жойлашган гидроузелда ва бошқа бир қанча 
иншоотларда ҳам кузатилган (2012 йил. 2.14 - расм). 

---

37 
2.13 – расм. Калкауз каналидаги тезоқар. 
2.14 - расм. Дўстлик каналини ПК 260 ва ПК 580 да жойлашган гидроузелларга 
ўрнатилган затворларда юз берган каррозия ходисаси. 
 
Бетонлар коррозияси Жанубий Фарғона канали 1-ГЭС тўсувчи иншооти 
устунларида (2005 й.12.09) кузатилди, бетонлар уқаланиб 5 - 8 см қалинликда 
тушиб кетган. Шундай ҳолат Дўстлик каналининг ПК 460 да жойлашган 
гидроузел оралиқ устунларида ҳам юз берган (2012 йил. 2.15 - расм). 

---

38 
2.15 - расм. Дўстлик канали ПК 460 да жойлашган гидроузел оралиқ устунларининг 
емирилиш ҳолати. 
Сувнинг иншоотларга биологик таъсири сувли муҳит ва иншоотлар 
элементларида ҳаёт кечираётган микроорганизмларнинг таъсирида ҳар хил 
элементлар (ёғоч, металл) чириб, қувурлар сирти ўсиб кетади, иншоотларнинг 
баъзи бир қисмини моллюскалар босиб панжараларини беркитиб қўяди. Чақмоқ 
канали (Тошкент вилояти) ўзанини (2006 й.15.12) ҳар хил майда чиғоноқлар 
босиб сув ўтказиш қобилиятини пасайтириб, канални дим ҳолатда ишлашишга 
олиб келганлиги кузатилди. Доимо оддий ва тоза сувда турувчи ёғоч 
материаллар ҳам мустаҳкамлигини ўн йиллаб, ҳаттоки юз йиллаб 
ўзгартирмаслиги мумкин. Мисол учун Кармана гидроузели 1973 йилда 
қурилган, 1998 йилда тошқин гидроузелни Флетчингер полини бузуб кетган, 
эксплуатация хизмати ўшанда 25 йил сувда бўлиб, бузулгандан кейин оқиб 
чиққан ёғочларни худди янгидек сақлан-ганлигини гувоҳи бўлишган. Шунинг 
билан бирга сув сатҳини ўзгариб турадиган зонасида, вақти - вақти билан 
атмосфера таъсирига учрайдиган ёғочларда бузулиш, чириш жараёнлари жадал 

---

39 
кечиши барчага маълум. Шунинг учун ҳам иншоотларнинг ёғоч 
конструкциялари антисептик ишлов берилиб, ёғочга нефт маҳсулотлари 
шимдирилиб, бўялиб ва ш.ў. тадбирлар қўлланилиб ишлатилади. 
Тўлқинлар гидротехника иншоотлари элементларига динамик таъсир 
кўрсатади. Тўлқиннинг қияликка урилиб сапчиши натижасида канал 
дамбасидан сув ошиб ўтиши ёки канал қиғоқларини ювиши мумкин.