O‛zbekiston respublikasi oliy va o‛rta

Odam qon plazmasidagi oqsillar miqdori  

(% hisobida) 

 

№ 

 Yosh  

Chegaralari 

 

Umumiy oqsil miqdori  

Albuminlar 

Globulinlar 

1. 

16 yoshdan 

kattalarda 

 

8,3 

4,5 

3,2 

2.  

 

10-15 yosh 

 

7,1 

3,0 

2,9 

3. 

 

7-9 yosh 

 

6,9 

2,5 

2,7 

 

 

 

 

 

---

 

40 

Jigarda  aminokislotalarning  ko`p  qismi  organizm  uchun  spetsifik  bo`lgan 

xilma  –  xil  oqsillar  –  albuminlar,  globuminlar,  fermentlar  qon  fibrogenining 

biosinteziga  sarf  bo`ladi.  Boshqa  qismi  esa  qon  oqimi  bilan  birga  organ  va 

to`qimalarga  tarqaladi,  u  yerda  har  xil  ehtiyojlar  uchun  ishlatiladi.  Ingichka 

ichakda  so`rilmagan  aminokislota  va  oqsillarning  bir  qancha  miqdori  yo`g`on 

ichakka  o`tadi,  bu  yerda  mikroorganizmlar  ta`sirida  parchalanadi,  chiriydi  shu 

jumladan, zaharli moddalar hosil bo`ladi.  

Agar  qonning  elementar  tarkibiga  nazar  soladigan  bo`lsak,  qon  plazmasi 

oqsillarini  elektr  maydonida harakatlanish tezligi va boshqa  xususiyatlariga  qarab 

bir  necha  fraksiyalarga  ajratish  mumkin.  Bulardan  asosiylari  albuminlar  (4%), 

globulinlar  (2, 8%)  va  fibrinogendir  (0, 4%).  Bu  oqsillarning molekulyar  massasi 

44000  dan  1300000  gacha  bo‟lib,  molekulalarining  diametri  1-100  nm.  Albumin 

va fibrinogen jigarda, globulinlar esa jigar, kumik, taloq va limfa tugunlarida hosil 

bo‟ladi.  

Ishning  natijalaridan  kelib  chiqib  aytadigan  bo`lsak,  qoning  shaklli 

elementlardan ajratilgan qismi plazma deyiladi. Uning 90% i suv, 7-8% i oqsillar, 

1,  1%  i  boshqa  organik  birikmalar  va  0,  9%  i  anorganik  tuzlardan  iborat. 

Tomirlarda  harakat  qiluvchi  qon  plazmasi  tomirlar  ichidagi  suyuqlik  hajmining 

doimiyligini  ta‟minlaydi,  qonning  kislotali-  ishqoriy  muvozanati  ham  plazmaga 

bog‟liq. Plazmadagi suv tomirlar ichidagi suv hajmini tashkil qiladi. Bu suv katta 

yuzaga  ega  bo‟lgan  kapillyarlar  devori  orqali  doim  to‟qima  suyuqligi  bilan 

almashinib  turadi.  Qon  va  to‟qima  suyuqligi  o‟rtasida  elektrolitlar  va  kichik 

molekulali moddalarning uzluksiz almashinuvi ham kuzatiladi.  

Plazma elektrolitlari uning osmotik bosimini, faol reaksiyasini ta‟minlaydi. 

Bu  ko‟rsatkichlarning  doimiyligi  birinchi  galda  qon  hujayralarining  mo‟tadil 

faoliyati,  undan  keyin  boshqa  hujayralar  uchun  juda  muhim.  Plazmadagi 

elektrolitlarning  umumiy  miqdoridan  tashqari,  ular  o‟rtasidagi  nisbat  ham  bir 

me‟yorda  saqlanishi  kerak.  Shuning  qonga  yuboriladigan  va  a‟zolar  faoliyati 

---

 

41 

o‟rganilganda qo‟llaniladigan sinama eritmalar qonga nisbatan faqat izotonik emas, 

balki izoionik bo‟lishi ham maqsadga muvofiq.  

Plazmadagi  oqsillardan  tashqari  tarkibida  azot  bo‟lgan  kichik  molekulyar 

moddalar  ham  bor.  Ular  plazma  oqsillari  biror  yo‟l  bilan  cho‟ktirilgandan  keyin 

eritmada  qoladi.  Shu  sababdan  qoldiq  azot  deb  ataladi.  Bu  moddalarning  ko‟p 

qismini  siydikchil  tashkil  qiladi.  Plazma  nooqsil  azotining  umumiy  miqdori 

taxminan  25-30  mg%  ni  tashkil  qiladi.  Plazmada  azotsiz  organik  moddalardan 

glyukoza  (80-  120  mg%  yoki  4,  44-6,  66mmol/l),  neytral  yog‟lar,  organik 

kislotalar mavjud. Yog‟ va yog‟simon moddalarning umumiy miqdori 0, 4- 0, 7% 

ni tashkil qiladi.