Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

20-chizma. Logistikada qo‘llaniladigan tizimlar turi 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

96 
Logistika
Chiqadigan
tizimiga
yo‘nalish
Kiradigan 
Ichki 
O‘tkazish
joyi 
AXB. 
tizimi 
21-chizma. Logistikada axborotlar to‘plamining turlari 
Tizimning kuchayishi butun axborot tizimi ichida bo‘lib, asosan logistik 
tizimda ma’lum qarorlarni qabul qilishda ko‘rinadi. 
 
 
Nazorat va mulohaza savollari
1. Logistikada axborot tizimlari. 
2. Logistika axborot tizimlarining turlari. 
3. Logistika axborot tizimlarini ko‘rish tamoyillari. 
4. Logistika axborot texnologiyalari. 
5. Qaysi axborot logistika axboroti bilan ta’minlanadi? 
Axborot to
’
plamini 
bog
’
lovchi tizimlar 
ko
’
rinishi 
Vеrtikal 
Tashqi 
Gorizontal

---

97 
10-bob 
 
XARID QILISH LOGISTIKASI 
 
10.1. Xarid qilish logistikasining vazifalari va 
faoliyatlari 
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda xarid qilish logistikasining 
maqsadi, bu ishlab chiqarish jarayonining materiallarga bo‘lgan talabini yuqori 
iqtisodiy samara bilan qondirish hisoblanadi. Lekin bunga erishish uchun xarid 
logistikisining oldida turgan bir qator vazifalarni bajarish kerak. Bu vazifalarni 
quydagicha guruhlash mumkin:
- xomashyo va komplekt mahsulotlarni ma’lum bir muddatda yetkazish. O‘z 
muddatidan ilgari olingan mahsulotlar korxonaning aylanma fondiga qo‘shilishi 
mumkin, o‘z muddatidan kech olingan xomashyo va materiallar ishlab chiqarish 
jarayoniga salbiy ta’sir qilishi yoki uning yo‘nalishini o‘zgartirish mumkin;
- materiallarning talab qilingan miqdori bilan yetkazib berilgan miqdorning 
o‘zaro mos kelishi (talab qilingan kam yetkazilgan mahsulotlar korxona aylanma 
fondining balansiga salbiy ta’sir qilishi mumkin); 
- xomashyo hamda komplekt mahsulotlariga bo‘lgan talab sifatini nazorat 
qilishi. (Talabni qondiruvchi, minimal narxdagi).
Yuqori darajadagi sifatga ega bo‘lgan, talabni qondiruvchi materiallarni, 
minimal narxdagisini izlash, xarid qilish logistikasining iqtisodiy samaradorligi 
asosini tashkil qiladi. Bozorni o‘rganishda, firma oldida turgan asosiy masala narx 
hisoblanadi, bundan tashqari esa logistika harajatlari hisoblanadi. Ulgurji xaridor 
uchun harajatlarning aniq hisob - kitobi zarur. Chunki materiallarning, 
xomashyoning aniq hisob-kitobi ishlab chiqarishning kelajak strategiyasini 
belgilaydi.
G‘arb amaliyotida bir necha umumiy qoidalar mavjud bo‘lib, ular faqatgina 
yetkazib beruvchilar va bank sohasini yaxshilamay, balki korxonaning raqobat 
kurashida g‘olib chiqishini ham ta’minlaydi. Bu kodeks hamkorlarning etik 
me’yorlarini belgilab beradi. 
Uni qisqacha shunday deyish mumkin: muvaffaqiyatli tayyorgarlik va ishlab 
chiqarish asosida, bir tomondan ishbilarmonlar o‘rtasidagi yaxshi munosabat 
yotsa, ikkinchi tomondan kreditor hamda yetkazib beruvchilar bilan yaxshi 
munosabatlar yotadi. Asosiy e’tiborni kreditorlarga qaratish kerak, chunki firma 
faoliyatida ularning ishonchi va yordam berishga tayyorligi muhim ahamiyatga 
ega. 
Yetkazib buruvchilar bilan muomala qilishning bir qancha shartlari mavjud: 
-
yetkazib beruvchilarga, xuddi mujozlardek muomala qilish kerak; 
-
qiziqishlar umumiyligini namoyish etishni yoddan chiqarmaslik lozim; 

---

98 
-
yetkazib beruvchining o‘z vazifalari bilan tanishtirib berish va uning faoliyatini 
nazorat qilish zarur. 
-
kelib chiqishi mumkin bo‘lgan muammolarni hal qilishga ko‘maklashishga 
tayyor bo‘lish kerak; 
-
majburiyatlarni o‘z bo‘yniga olishni nazorat qilish lozim; 
-
ish faoliyatidan yetkazib beruvchining qiziqishlarini e’tiborga olish kerak; 
-
faoliyat doirasida barqaror muloqotni ta’minlash zarur. 
G‘arb mamlakatlarida iqtisodiyotning yangi sohalari rivojlanishi, sanoati 
rivojlangan mamlakatlarda tovarlar taklifining kengayishi, xomashyo va materiallar 
sohasi faoliyatini yanada qiyinlashtiradi. Muvaffaqiyatli savdoni amalga oshirish 
uchun bozorlar haqida keng axborotga ega bo‘lish kerak. Buning uchun bozor 
tadqiqotlari olib borilishi kerak. Bozor tadqiqotlarini olib borishda muammoning 
to‘g‘ri qo‘yilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Bozorni tadqiq qilish muammosini 
yechishda eng sodda algoritm korxonaning axborotlar bilan ta’minlanganligida 
o‘z aksini topadi. (22-chizma).