Касимова Гуляр Ахматовна

4.4.4.-жадвал 
Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси харажатлари
1
 
(млрд. сўмда) 
 
 
Кўрсаткичлар 
ЙИЛЛАР 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
 
2016 
 
Харажатлар 
 
 
6144,4 
 
8064,5 
 
10302,1 
 
13013,7
 
16557,0
18113,3 
шундан 
 
 
 
 
 
 
Ишламайдиган 
фуқароларга 
пенсиялар 
5862,7 
7246,0 
9097,6 
11191,9 
12838,1 
14779,6
 
Ишлайдиган 
фуқароларга 
пенсиялар 
278,9 
290,9 
317,4 
426,6 
474,8 
484,3
 
Бола туғилганда 
бериладиган 
нафакалар, дафн 
маросими
нафақалари 
0,7 
12,8 
20,5 
29,1 
105,2 
152,1 
Ишлайдиган кексаларнинг умумий кексалар сонидаги улуши,
кексаларнинг корхона, ташкилот, муассасаларда ва бошқарув органларида
иштироки даражаси, сайланувчилар (депутат, кенгаш аъзоси) сонида
кексалар улуши, ўз бизнесига эга бўлган кексалар улуши, иш фаолиятини
тўхтатган пенсионерларни корхоналар томонидан тақдирлаш, кекса
ходимлардан маслаҳатчи сифатида фойдаланиш даражаси каби 
кўрсаткичлар кексаларнинг фаол ҳаёт кўрсаткичлари ҳисобланади, бу 
кўрсаткич республикамизда кичик эмас. Ишлайдиган фуқароларга пенсиялар 
2011 йилда 278,9 млрд.сўмни (4,5 фоиз) ташкил этган, 2015 йилда 474,8 
млрд.сўм (2,8 фоиз)га тушган, 2016 йилда 484,3 млрд.сўм (2,6 фоиз)га тенг.
Ишловчи пенсионерларга пенсия тўлаш тартиби тўғрисидаги Низомга 
мувофиқ Ўзбекистон Республикасида ишловчи пенсионерларга пенсия 
тўлашнинг янги тартиби белгиланди. Қуйидаги тоифадаги ишловчи 
пенсионерларга пенсиялар тўлиқ миқдорда (100 фоиз) тўланади: а) Иккинчи 
1
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси
маълумотлари.
 

---

203 
жаҳон уруши ногиронларига, қатнашчиларига ва уларга тенглаштирилган 
шахсларга; б) Иккинчи жаҳон уруши йилларида ҳарбий хизматни ўтаган ёки 
фронт орқасида ишлаган шахсларга; в) I ва II гуруҳ ногиронларига; г) 
Чернобиль ҳалокатидан зиён кўрган фуқароларга; д) фуқаролар йиғинлари ва 
маҳаллаларнинг раисларига; е) фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш 
органларида диний маърифат ва маънавий-ахлоқий тарбия бўйича 
маслаҳатчи лавозимларида ишловчи ёшга доир пенсия олувчи аёлларга.
«Ўзбекистон Республикасининг «Фуқароларнинг давлат пенсия
таъминоти тўғрисида»ги Қонунига мувофиқ дафн этиш нафақаларни тўлаш 
Пенсия жамғармаси маблағлари ҳисобидан амалга оширилади. Бола 
туғилганда бериладиган нафақа ва дафн маросими нафақалари, 2012 йилда 
12,8 млрд.сўм (0,1 фоиз)га тенг, 2015 йилда 105,2 млрд.сўм (0,6 фоиз) га 
ошган, 2016 йилда 152,1 млрд.сўм (0,8 фоиз) режалаштирилди.
Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил
14 июндаги қарори билан «Дафн этишга нафақа тайинлаш ва тўлаш тартиби 
тўғрисида Низом» тасдиқланди. Ўзбекистон Республикасининг «Дафн этиш 
ва дафн иши тўғрисида»ги Қонуни қабул қилингунига қадар дафн этиш учун 
нафақа Пенсия жамғармаси бўлимлари томонидан фақат пенсионерларнинг 
қариндошларига икки ойлик пенсия миқдорида, аммо энг кам иш ҳақининг 
икки 
бараваридан 
кам 
бўлмаган 
миқдорда 
тўланган 
бўлса, 
қонун қабул қилингач, бу нафақа барча тоифадаги фуқароларга энг кам иш 
ҳақининг тўрт бараваридан кам бўлмаган миқдорда тўланмоқда. 
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан 
ташқари Пенсия жамғармасининг даромадлар базасини кенгайтириш ва 
харажатларини назоратини кучайтириш масалалари аҳоли фаровонлиги 
таъминлаш, аҳолини ижтимоий жиҳатдан ҳимоялашга қаратилади. 
«….Маҳаллалар ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг 
кексалар ва ногиронларга доимий эътибор ва ғамхўрлик кўрсатадиган 
тузилмаларини мустаҳкамлашга алоҳида аҳамият қаратиш лозим. Бунда 

---

204 
турли муассаса ва хизматлар, биринчи навбатда, пенсия, ижтимоий таъминот 
ва тиббий хизмат кўрсатиш муассасалари фаолиятини мувофиқлаштириш ва 
зарур даражада назорат қилиш масалалари назарда тутилиши керак»
1
. 
Ўзбекистон Республикаси Прездентининг 2009 йил 30 декабрдаги 
«Фуқароларнинг пенсия таьминоти тизимини янада такомиллаштириш чора 
тадбирлари тўғрисида»ги ПФ 4161- сонли Фармонига мувофиқ, Ўзбекистон 
Республикаси Молия вазирлиги зиммасига қўшимча вазифалар юклатилди: а) 
фуқароларнинг пенсия таъминоти соҳасида давлат сиёсатининг асосий 
йўналишларини ишлаб чиқиш; б) бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси 
даромадлари ва харажатларининг мутаносиблигини таъминлаш; с) 
бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ўз зиммасига юкланган вазифалар 
ва функцияларни, хусусан, пенсиялар ҳамда бошқа тегишли тўловларни 
тайинлаш ва тўлашда ўрнатилган қоидаларнинг қўлланиш қисмида уларнинг 
бажарилишини мувофиқлаштириш ва назоратни амалга ошириш юзасидан 
вазифалар юклатилди.
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Бош назорат-тафтиш 
бошқармаси 
таркибида 
бюджетдан 
ташқари 
Пенсия 
жамғармаси 
маблағларидан мақсадли фойдаланилиши устидан назорат бошқармаси ва 
унинг ҳудудий бўлинмаларида тегишли бўлимлар ташкил қилинди. Бош 
назорат-тафтиш бошқармаси зиммасига: мулкчилик шаклидан қатъи назар, 
корхоналар, ташкилотлар, муассасалар томонидан ишловчи пенсионерларга 
пенсиялар ҳамда нафақаларнинг ҳисоблаб ёзилиши ва тўланиши тўғрилигини 
режа асосида текшириб туриш; фуқароларга пенсия ва нафақалар, шу 
жумладан, банк ва почта муассасалари томонидан ўз вақтида ва тўлиқ 
тўланишининг тизимли мониторингини олиб бориш, қоидабузарликлар 
аниқланганда қонун ҳужжатларида назарда тутилган чораларни кўриш; 
тиббий-меҳнат эксперт комиссиялари томонидан берилган текширув 
1
Каримов И. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш – энг олий саодатдир. –
Тошкент.: Ўзбекистон. НМИУ. 2015. –Б.218-219. 

---

205 
ҳужжатлари ва хулосаларни, зарурат туғилганда, мустақил экспертларни 
жалб этган ҳолда такрорий экспертизаларни ўтказиш юклатилди.
Мамлакатда пенсия таъминоти ва аҳоли ижтимоий ҳимоялаш
харажатларининг назорати билан боғлиқ долзарб масалада белгиланган 
қонун-қоидаларга қатъий амал қилинишини таъминлаш муҳимдир. 
Ўзбекистон Республикасининг «Фуқароларнинг давлат пенсия 
таъминоти тўғрисида»ги Қонунига мувофиқ, пенсиялардан чегирмалар 
суднинг ҳал қилув қарорлари, ажримлари, қарорлари ва ҳукмлари, нотариал 
идораларнинг ижро варақалари ҳамда Ўзбекистон Республикасининг қонун 
ҳужжатларига мувофиқ ижроси суд ҳал қилув қарорларини ижро этиш учун 
белгиланган тартибда амалга ошириладиган бошқа ҳал қилув қарорлари ва 
қарорлар асосида амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Молия 
вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман 
(шаҳар) бўлимининг қарорига биноан - пенсионерга унинг томонидан 
қилинган суиистеъмолликлар оқибатида (қасддан нотўғри ҳужжатларни 
тақдим этиш, боқувчисини йўқотганлик пенсияси тайинланган оила аъзолари 
таркибидаги ўзгаришлар ҳақида маълумотлар тақдим этмаслик натижасида) 
ёхуд ҳисоблашдаги ёки бошқа техник хато оқибатида пенсия миқдоридан 
ортиқча пуллар тўланган тақдирда қилиниши мумкин. Пенсиядан ҳар ойлик 
чегирмалар миқдори пенсиянинг 50 фоизидан ошиши мумкин эмас. 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори асосида 
давлат пенсия ва нафақаларни тайинланиши ва уларнинг тўлови 
мониторингини амалга оширилишини тартибга солиш бўйича тасдиқланган 
Йўриқномада
1
фуқароларга пенсияларни тайинлаш ва тўловини амалга 
ошириш механизми такомиллаштирилди. Мониторинг гуруҳи раҳбари ва ҳар 
бир инспектори пенсия ва нафақа бўйича аниқланган ортиқча тўловлар 
1
Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирининг 6-сон буйруғи билан тасдиқланган «Ўзбекистон 
Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси томонидан пенсия, 
нафақа ва бошқа тўловларни тўлашни ташкил этиш тартиби ҳақида»ги Йўриқнома. 2015 йил. 30 январ. 
 

---

206 
суммалари, ҳар ойлик чегирмалар ва ундирилган маблағлар суммаси, 
шунингдек ҳар бир қарздорлик бўйича уларнинг қолдиқлари ойлик 
ҳисоботини юритади. Пенсия жамғармаси бўлимида аниқланган ортиқча 
тўловлар нақд пулда ёки пул ўтказиш йўли билан Пенсия жамғармасининг 
шахсий ғазна ҳисобварағига тегишли тўловларни киритиш орқали 
ундирилади. Пенсия ва нафақалар тўловини молиялаштириш учун 
йўналтириладиган маблағлар қатъий мақсадли йўналишда сарфланади.
Пенсия жамғармаси зиммасига қўшимча қуйидаги функциялар 
юклатилди: фуқароларнинг давлат пенсия таъминотини ташкил қилиш, 
фуқароларга пенсиялар, ижтимоий нафақалар, компенсация ва бошқа 
тўловларни тайинлаш; қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда пенсиялар 
ҳамда бошқа тўловларнинг миқдорлари қайта ҳисоблаб чиқиш; пенсиялар 
ҳамда бошқа тўловларни тўлиқ ҳажмда молиялаштириш ва тўланишини 
ташкил қилиш ҳамда улар бўйича ҳисоб ва ҳисоботни юритиш.
кўрсатди.
Хулоса қилиб айтганда, ижтимоий давлат мақсадли жамғармалари 
таркибида Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги 
бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси фаолияти муҳим аҳамият касб 
этади. Бугунги кунда Пенсия жамғармаси маблағларидан мақсадли ва 
оқилона фойдаланиш чора-тадбирларини такомиллаштириш керак. 
«
Ўтган 
йилнинг ўзида 22 мингта ташкилотда жами 200 миллиард сўмлик 
ўзлаштириш ва маблағларни бошқа мақсадлар учун сарфлаш ҳолатлари 
аниқланган. Уларнинг асосий қисми ижтимоий соҳа ташкилотларига тўғри 
келади. Албатта, Давлат бюджети ўлчовсиз эмас, маблағларни қаттиқ тежаш, 
белгиланган мақсад учун ва оқилона ишлатишни таъминлаш зарур. Бу – 
ҳаммага равшан ва рад этиб бўлмайдиган ҳақиқат