O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

2.Dona sonlar
bir turdagi narsani yakkalab, donalab sanaladigan umumiy miqdorini anglatadi va 
sanoq songa 
–ta
affiksini qo‘shish orqali shakllanadi: beshta, o‘nta, ikkita. Biroq, -ta affiksi bir 
soniga qo‘shilganda 
r
undoshi 
t
tovushiga o‘zgaradi: bir+ta= bitta.
Dona son hosil qiluvchi –ta affiksi numerativ so‘z o‘rnida ishlatiluvchi vosita sifatida ham muhim 
ahamiyatga ega bo‘ladi: 
Beshta qalam-besh dona qalam, to‘rtta talaba-to‘rt nafar talaba, yuzta 
qoramol-yuz bosh qoramol. 
Ba’zan dona sonlar fe’l oldidan kelib, hol vazifasini bajaradi: 
Uning bitta gapirib, o‘nta 
kuladigan odati bor
. 
Boshqa miqdor sonlardan farqli ravishda, dona son hosil qiluvchi 
–ta
affiksidan keyin ko‘plik 
ifodalovchi 
–lar
affiksi hamda kelishik qo‘shimchalari qo‘shilmaydi. dona sonlar 1,2-shaxs 
birlikdagi egalik affiksi bilan ham deyarli qo‘llanmaydi. Faqat 3-shaxs egalik affiksini qabul qilib, 
otlashishi mumkin. Bunday holda dona sonlar turli kelishik affikslarini qabul qilishi va ot singari 
vazifalar bajarishi mumkin. Masalan: 
Birniki mingga, mingniki tumanga. 

---

94 
3.Taqsim sonlar
narsaning miqdor jihatdan teng bo‘linganligini ifodalaydi. Taqsim son 
quyidagicha hosil bo‘ladi: a) sanoq songa - 
tadan
qo‘shimchasini qo‘shish bilan: 
beshtadan,
to‘rttadan
; b) dona sonlarni takror qo‘llash orqali:
ikkita – ikkita, to‘rtta – to‘rtta
. Bunday holda 
takror qo‘llangan sonning ikkinchisiga –tadan affiksi qo‘shilishi ham mumkin: 
ikkita-ikkitadan kabi. 
Miqdor sonning bu turi numerativ so‘z bilan qo‘llanishi mumkin: 
ikki nusxadan, Besh donadan, yuz 
kelogrammdan.
Taqsim sonlar boshqa miqdor sonlar kabi ot va ot vazifasidagi so‘zlar yoki fe’l oldidan kelib, 
narsa yoki harakatning miqdoriy belgisini ko‘rsatadi: 
Navbatda turganlar bittadan, ikkitadan bo‘lib 
kela boshladi.
Taqsim sonlar ham boshqa son turlaridan farqli ravishda egalik, kelishik va ko‘plik 
qo‘shimchalarini qabul qilmaydi. Demak, ular otlashmaydi.