Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Kar va zaif eshituvchi bolalar tasnifi
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarning bir necha tasnifi mav­
jud. Eshitish buzilishi quyidagicha tasniflanadi:
• L.V.Neyman tasnifi.
• Xalqaro tasnif.
• R.M .B oskisning pedagogik tasnifi.
78

---

Eshitish funksiyasi buzilganlik darajasini aniqlash uchun 
L.V. N e y m a n kar va zaif eshituvchi bolalarni tonal audiometriya va 
nutq yo rdam ida tekshirgan.
1. L.V. N eyman tasnifi (1961)
2. Xalqaro ta sn if (19 8 8 )
1 daraja - 2 6 - 4 0 d B Karlik (90dB0)
H daraja - 41~55dB
III
daraja - 5 6 -7 0 d B
IV
daraja - 71~90dB
»
R .M .B o sk isn in g eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning
pedagogik tasnifi (XX asrning 50-yilIari)
Bu ta s n if eshitish va n utqning o'zaro t a ’sirini psixologik o'rganish 
asosiga qurilgan. Tasnifning nazariy asosini eshitish analizatorida 
buzilishlar bo'lgan bola rivojlanishining o'ziga xosligini belgilay- 
digan qoidalar sanaladi.
1. B olaning eshitish analizatori buzilishini kattalardagi shu kabi 
nuqsondan keskin tafovutlari bilan baholash zarur.
2. Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolaning rivojlanishini to'g'ri 
tushun ish uch un nutqni mustaqil egallash im koniyatini hisobga 
olish m uh im .
3. R.M .Boskis bolada eshitishning yetarli emasligini eshitish­
ning shu kabi buzilishida nutqning rivojlanganlik darajasi nuqtayi 
nazarid an baholaydi.
79

---

R.M .B oskis tom onidan ishlab chiqilgan eshitishida nuqsoni 
bo'lgan bolalarning pedagogik tasnifi eshitish analizatori funksi- 
yasida og'ishlar bo'lgan bolalar rivojlanishining o'ziga xosligini hi- 
sobga oladigan m ezonlar asosiga quriigan. R .M .B oskis eshitishida 
nuqsoni bo'lgan bolalarning 2 asosiy g u ru h in i ajratadi: karlar va 
zaif eshituvchilar.
Karlar guruhiga tug'm a yoki orttirilgan karlik natijasida og'zaki 
nutqni mustaqil egallay olmaydigan bolalar kiradi. Z a if eshituvchi 
bolalar toifasida eshitishning pasayishi kuzatiladigan, biroq nutqi- 
ning (loaqal m inimal) rivojlanishi m u m k in bo'lgan bolalarni ki- 
ritishadi. Nutqiy rivojlanishga bog'liq ravishda zaif eshituvchi bola­
larning 2 guruhi farqlanadi:
— kichik nuqsonlarga (tovush talaffuzi buzilishlari, nutqning 
gram m atik qurilishida buzilishlar) ega bo'lgan, nisbatan rivojlangan 
nutqni egallaydigan bolalar;
— nutqiy funksiya rivojlanishida jiddiy kam chiliklar (jum lalar 
qisqa, noto'g'ri quriigan, ayrim so'zlar ju da qo'pol tarzda buzilgan 
va sh.k.) bo'lgan bolalar.
K a r bolalarni ham nuqsonning yuzaga kelish vaqtiga nisbatan 2 
guruhga bo'lishadi:
— eshitishni hayotining 1- va 2-yilida yo'qotgan yoki kar 
tug'ilgan bolalar;
— keyin kar bo'lib qolgan bolalar, ya’ni eshitishni 3—4 yoshida 
yoki u n d a n keyin yo'qotgan, karlik ancha keyin yuzaga kelgani 
sababli nutqni saqlab qolgan bolalar. «Keyin kar bo'lib qolganlar» 
term ini shartli xarakterga ega, chunki bolalarning bu g u r u h in i kar­
lik yuzaga kelgan vaqt emas, balki eshitish yo'qligi holatida n u tq ­
ning saqlanib qolgani tavsiflaydi. Keyin kar bo'lib qolganlar eshiti- 
shi pasaygan bolalarning alohida toifasini tashkil etadi.