Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Aktiv pullar 
Passiv pullar 
bevosita xo‘jalik faoliyatiga 
xizmat ko‘rsatuvchi pul mablag‘lari 
pul jamg‘armalari
hisobvaraqlardagi qoldiqlar, ya’ni 
potensial hisob-kitob mablag‘lari 
 
Pul massasi tarkibi 

---

60
 
11-chizma.
Pul massasining tarkibiy qismlari. 
– investitsiya fondlarining aksiyalaridagi mablag‘lar kiradi. 
Bunday tarkibiy qismlar hozir O‘zbekiston Respublikasida tobora 
kengroq tarqalmoqda. Bu tarkibiy qismlar 
«kvazi-pullar»
nomi bilan 
birlashgan. 
Pul massasi 
Naqdsiz pullar: 
tijorat banklarida 
Markaziy 
bankda
Pul massasi 
(M) 
Naqd pullar: 
metall pullar 
nobank sektordagi 
pullar
Bank sektori = pul taklifi 
 
Muomalaga pul chiqarish: 
aktivlarni sotib olish 
omonatlar va tezkor qo‘yilma-
larni naqd pulga almashtirish 
yoki muddatsiz qo‘yilmalarga 
aylantirish 
 
Muomaladan pulni qaytarib olish: 
aktivlarni sotish 
muddatsiz qo‘yilmalarni tezkor 
qo‘yilmalarga aylantirish, omo-
natlarni naqd pulga aylantirish 
Nobank sektori = pulga talab 
pul operatsiyasini amalga oshirishga bo‘lgan ehtiyoj yoki tran-
saktsion motiv
ehtiyotkorlik, ya’ni risk natijasida yo‘qotishlar motivi
chayqovchilik motivi 
Pul massasini muvofiqlashtirish = xalq
xo‘jaligidagi pul taklifini Markaziy bank 
tomonidan nazorat qilish 

---

61
12-chizma. 
Pul massasi va uning unsurlari. 
Kvazi so‘zi lotincha «quasi» – mavhum, tagi-tugi yo‘q, o‘xshash, 
deyarli ma’nosini bildirib, Xalqaro Valuta Fondining metodologiyasi 
bo‘yicha tijorat banklarida muddatli va omonat qo‘yilmalarida saqlanay-
otgan naqd bo‘lmagan pul mablag‘larini anglatadi. Bunday pullar pul 
muomalasi tarkibida ancha salmoqli va dinamik rivojlanayotgan qismini 
tashkil etadi. 
Kvazi-pullar to‘g‘ri ma’noda pul bo‘lmasa-da, shunga qaramay, 
likvid aktivlar, ya’ni qiymatini yo‘qotmay, osongina pulga aylantirsa 
bo‘ladigan aktivlar hisoblanadi. 
Albatta, eng likvid aktiv pulning o‘zidir (mutlaq likvidlik), biroq 
qimmatbaho metallar, qimmatbaho toshlar, san’at asarlari kabilar bu 
borada u bilan bir xil darajada turadi. Binolar, uskunalar, mashina va 
boshqalar likvidligi biroz kamroq. Odatda, boyliklarning bu toifasi 
«muzlatilgan»
aktivlar deb yuritiladi. Kvazi-pullar ham ancha likviddir. 
Chunki muddatli omonatlar, obligatsiyalar hamda aksiyalar-ning ayrim 
turlari rivojlangan mamlakatlarda qisqa vaqt ichida naqd pulga aylantiri-
lishi mumkin. 
Ayni paytda tarixdan ma’lumki, davlatga qandaydir ehtiyojlar 
uchun katta pul mablag‘lari zarur bo‘lib qolgan hollarda pulning bu 
turini uzoq muddatga muzlatib qo‘yish hollari bo‘lgan va u bu tadbirni 
ixtiyoriydan majburiy tadbirga aylantirgan. 
Odatda, siyosiy yoki iqtisodiy tanglikdan chiqayotgan mamlakat-
ning pul siyosati ana shunday