Аҳмедова З. М

 
§3. Сонор товушларни нутққа қўйиш, мустаҳкамлаш ва фарқлашга оид 
ўйинлар. 
Болалар учун артикуляцион жиҳатдан талаффуз қилиш қийин бўлган 
товушларадан яна бири бу сонор (р,л) товушлари ҳисобланади. 
Бу товушларнинг аниқ талаффузига баъзан тақлид усули орқали ҳам 
эришиш мумкин. 
Қуйида,тақлид усулида фойдаланган ҳода р,л товушларидаги 
камчиликларни бартараф этиш жараёнида қўлланиладиган ўйинлардан 
намуналар келтирилади. 
“Отлар” ўйини. 
Мақсад: “Р” товушини нутқда ҳосил қилиш. 

---

65 
Методик курсатма: Болаларда “р” товушини туғри талаффуз этишга ўргатиш. 
“Р” товушини талаффуз этганда тил юқорги тишлар орқасига кўтарилган 
булади,тил учи тебраниш кераклиги болаларга тушунтирилдади. 
Ўйиннинг бориши: Болалар икки гуруҳга бўлинадилар.Биринчи гурух 
болалари от хайдовчилар, иккинчи гуруҳ болалари эса отларга 
бўлинадилар.Отларни тасвирловчи болалар иккитадан бўлиб қўл ушлашиб 
турадилар.Отлар 
хайдовчининг 
бошқарувчи 
остида 
отлардек 
югурадилар.Логопеднинг бўйруғига биноан хайдовчилар отларни “дррр”деб 
тухтатадилар. Бунда логопед болаларнинг аниқ талаффуз этишини кузатиб 
боради.Сунгра болалар ролларини алмашадилар. 
“Қарғалар” ўйини.
Мақсад: болаларни “Р” товушини нутқда тўғри талаффуз этишлари устида 
машқ қилдириш. 
Ўиннинг бориши: Болалар уч гуруҳга бўлинадилар.Биринчи гуруҳ 
болалари арчаларни тасвирлаб гулларни пастга туширган ҳолда доира 
ўртасида турадилар ва шундай дейдилар: “ланди-ланди ўйинимиз бошланди 
ва яшил арча тагида қарғалар қағиллашмоқда”. 
Иккинчи гуруҳ болалари: қарғалар бўлиб доира ичига сакраб-сакраб 
киришади ва “қар-қар-қар...” деб қағилашади. 
Иккинчи гуруҳ болалари: шундай дейдилар: “пўчоқ учун 
урушдилар,томоқларин қиришдилар”. 
Иккинчи гуруҳ болалари:-қарғалар доира ичида туриб “қар-қар сувлар
тезда оқар”-деб тез-тез қағилашади.
Биринчи гуруҳ болалари:-“қарғалар”, “югуришди тоз итлар,учиб кетди 
қарғалр,қўниб дарахт шоҳига қар-қар-қар деб қариллашар”,-деб айтишлари 
билан учунчи гуруҳ болалари (итларни тасвирловчи) доирага “р-р-р...” деб 
ириллаб югуриб кетар вовуллаб,югуриб кирадилар ва қарғаларнинг кетидан 
қувадилар. 

---

66 
Қарғалар(олдиндан бнлгилаб қўйилган жойга) “инларига” учиб 
кетишади.Ушланган қарғалар итлар билан бирга қайтишади ва махсус жойга 
қамаб қўйилади.Ўйин то икки-учта чаққон қарға келиб қамалган қарғаларни 
қутқармагунча давом этади.Сўнгра болалар роль алмашадилар.Ўйин яна 
давом этади. 
Методик кўрсатма: Болалар сўзларни баланд овозда,аниқ мазмунли 
гапиришлари керак.