Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

O„rtacha  qatlam  bosimi.  O‗rtacha  qatlam  bosimi  bo‗yicha  qatlamning 
umumiy holati va quduqni ishlatish imkoniyati va usulini asoslovchi energetik tavsifi 
baholanadi.  Uyumning  har  xil  qismida  joylashgan  va  turli  kollektorli  qatlamdan 
mahsulot olinganlik darajasi bo‗yicha lokal qatlam bosimini tavsiflovchi quduqning 
statik  bosimi  turlicha  bo‗ladi.  Shuning  uchun  o‗rtacha  qatlam  bosimi  degn 
tushunchadan  foydalaniladi.  O‗rtacha  qatlam  bosimi  to‗r  alohida  quduqlarda  R
i
 
o‗lchanib  hisoblanadi.  Bir  quduqda  m  marta  o‗lchash  orqali  olingan  o‗rtacha 
arifmetik bosimi quyidagiga teng bo‗ladi. 
m
Р
Р
m
1
i
ср


                                               (2.1) 
Bu kattalik haqiqiy o‗rtacha integral qatlam bosimini aniq tavsiflay olmaydi 
uyumning ma‘lum qismi bo‗yicha gurihlanganda juda farq qiladi. 
Maydon bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimi quyidagicha ifodalanadi. 



n
1
i
n
1
i
i
ср
f
f
Р
Р
                (2.2) 
bu yerda f
i
 – i chi quduqqa to‗g‗ri keluvchi maydon, P
i
 – i chi quduqqa to‗g‗ri 
keluvchi statik  bosim, n  - quduqlar soni. 
Bu bosim  qatlamning  energetik holatini  to‗liq  tavsiflab,  faqat uyumning har 
xil hududi qalinligi turlicha bo‗lib, shuni etiborga olinmaydi. Shuning uchun  hajim 
bo‗yicha  o‗rtacha  qatlam  bosimi  tushinchasi  kiritiladi.  Hajim  bo‗yicha  o‗rtacha 
qatlam  bosimida  nafaqat  f
i
  –  i  chi  quduqqa  to‗g‗ri  keluvchi  maydoni,  hamda  quduq 
joylashgan  hududdagi  o‗rtacha  qatlam  qalinligi  h
i
    ham  e‘tiborga  olinadi.  Shunday 
qilib,  

---




n
1
i
i
n
1
i
i
i
ср
h
f
h
f
Р
Р
                                          (2.3) 
O‗rtacha  qatlam  bosimi  izobar  xaritasi  orqali  aniqlanadi  (bosimga  teng 
chiziqlar orqali). Buning uchun ikki qo‗shni izobarlar oralig‗idagi maydon planimetr 
yordamida  aniqlanadi  va  bu  maydondagi  o‗rtacha  qatlam  bosimi,  ikki  qo‗shni 
izobarlar  o‗rtacha  arifmetigi  olinib  izobarlar  oralig‗idagi  maydonga  ko‗paytirib 
qo‗shish orqali hisoblanadi. Jami yig‗indini maydonlar yig‗indisiga bo‗linadi.  
Agar izobar xaritasiga qalinligi ko‗rsatilgan maydon xaritasini qo‗ysak, unda 
qatlam  bosimini  qatlam  hajmi  bo‗yicha  o‗rtacha  qatlam  bosimini  (2.3)  formuladan 
foydalanib  aniqlashimiz  mumkin.  Bunda  f
i
  –  bir  xil  qalinlikka      ega  h
i 
ikki  izobar 
oralig‗idagi maydon qismi,  Pi - ikki izobar oralig‗idagi o‗rtacha qatlam bosimi. Bu 
usul o‗rtacha qatlam bosimini obektiv baholash imkonini beradi.