Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

 
MA’RUZA №27 
Quduqlarni asoratlashgan sharoitda ishlatish 
Ma’ruza rejasi 
27.1.Neft  konlarini  ishlatishni  hozirgi  kun  muammolari  va  ularni 
yechimlari 
27.2.Qatlamlarni ishlatish obyektlariga oqilona birlashtirish 
27.3.Gaz  va  gazkondensat  konlarini  ishlatishda  uchraydigan  asosiy 
muammolar 
 
28.1.Neft konlarini ishlatishni hozirgi kun muammolari va ularni yechimlari 
O‗zbekistonda  hozirgi  kunda  sanoat  miqiyosida  ishlatilayotgan  ko‗plab  neft 
konlari  mavjud.  Hozirgi  kunda  ishlatilayotgan  obektlar  bundan  20-30  yil 
oldingilaridan  tubdan  farq  qiladi.  Gigant  va  katta  konlar  ma‘lum  usullar  yordamida 
ishlatilib  bo‗lindi.  Zamonaviy  yuqori  texnologik  imkoniyatlarga  ega  qiduruv 
natijalari  yordamida    olinishi  murakkab,  ko‗plab  kam  maxsuldor  neft  uyumlari 
ochildi. U yoki bu sabablarga ko‗ra olinishi qiyin bo‗lgan konlar soni tezda ko‗paydi. 
Bunday qazib olinishi murakkab bo‗lgan konlarga quyidagilarni misol qilib olishimiz 
mumkin:  yoriqli  va  yoriqli-g‗ovakli  qatlamli,  musbat  haroratlarda  qotuvchi  kichik 
qovushqoqli  yuqori  parafinli  neftli  va      baland,  yuqori  va  juda  yuqori  qovushqoqli 
neftgaz va neftgazkondensatli konlar. 
Neft  konlarini  ishlatishning  deyarli  barcha  ma‘lum  texnologiyalarining 
asosini  suv  bostirish  tashkil  qiladi,  bunga  qatlamni  nam  va  yuqori  nam  yondirish, 

---

uglekislotani,  turli  polimerlarni,  bakteriyalarni,  to‗lqinli  ta‘sirni  va  shu  kabi  bir 
qancha texnologiyalarni qo‗shishimiz mumkin.  
U  yoki  bu  texnologiyalarni  qo‗llanilishi  samaradorligi  nazariy  yoki 
ekspremental tekshirishlar orqali  aniqlanadi. Neft qazib olish sanoatida ma‘lumki bir 
qancha  yangi  texnologiyalarning  nazariy  baholanishidagi  yutug‗lari  amalda 
tasdiqlanmagan. Bu holat nazariyaning to‗liq va aniq emasligidan yuz bergan. bo‗lib, 
u  bir  jinsli  monolit  neft  qatlamlaru  uchun  olingan.  O‗tkazuvchanlig  va  qatlamni 
bo‗luvchi  o‗tkazmas  qatlamchalar  borligi  bo‗yicha  neft  qatlamining  yupqa 
qatlamchalari va hududiy bir xil emasligini hisobga olinmaganda natija yaxshi bo‗lar 
edi. 
Dunyoda  ko‗plab  soha  mutaxassislari  10-30  yil  oldin  qidirib  topilgan 
maxsuldorligi  kichik,  oddiy  ishlatish  usullari  yordamida  ishlatilganda  iqtisodiy 
tomondan  o‗zini  oqlamaydigan  neft  konlarini  samarali  ishlatish  usulari  ustida 
ishlamoqdalar. 
Bunday texnik yechimlar kompleksiga misol qilib, Rossiya iovatsion yoqilg‗i-
energetik kompaniyasi tomonidan maxsuldorligi past, yuqori qovushqoq neftli Tatar 
neft koniga tavsiya qilingan ishlatish sistemasi olishimiz mumkin. 
Rossiya inovatsion yoqilg‗i-energetik kompaniyasi tomonidan qabul qilingan  
konni ishlatish sistemasi quyidagilarni o‗z ichiga oladi: 
1.Har  xil  neft  qatlamlarini  (yoki  gorizontlarini)    bitti  umumiy  ishlatish 
obektiga ratsional birlashtirish. 
Bu  usul  qatlamning  neftberaoluvchanligini  pasaytirmasdan,  tasdiqlangan 
neftberaoluvchanlik  ko‗rsatkichini  oshirishni  ta‘minlasa,  quduqning  sutkalik  neft 
qazib  olish  ko‗rsatkichini  oshirishni  ta‘minlasa  bunda  birlashtirish  ratsional 
hisoblanadi. 
Qatlamlarni birlashtirishda haydalayotgan suv bilan neftni siqib chiqraishning 
bir  xil  bo‗lmasligi  sezilarli  darajada  bo‗lib,  shu  bilan  birgalikda  neft  qazib  oluvchi 
quduqlarda  neft  debiti  ko‗payib,  bir  muncha  ko‗p  miqdorda  suvlanganlik 
ko‗rsatkichida ham qazib olishni davom ettirish imkonini beradi. Maxsuldorligi past 
qatlamlarni tez-tez bunday birlashtirish birdan bir yo‗l va rentabelli ishlatish varianti 
hisoblanadi. 
2.Neft  konini  adaptiv  ishlash  sistemasi  orqali  ishlatish.  Bunda  kon  bir  yoki 
bir  necha  ishlatish  obektiga  ajratiladi.  Bu  usulda  kon  kvadrat  ko‗rinishida  teng 
taqsimlangan  o‗za  aro  kelishilgan bir  yoki  birnecha  oluvchi va  haydovchi  quduqlar 
to‗ri zichligi yordamida ishlatiladi. 
Adaptiv  sistemanin  muhim  tomonlaridan  biri    quduqlarni  burg‗ilash 
markazdan chetga qarab, yaniy ma‘lumdan noma‘lumga, yaxshidan yomonga; qarab 
olib  bolriladi.  Bu  qatlamni  sanoat  miqiyosida  ishlatish  uchun  ma‘lumot  olish 
imkoniyatini beradi. 
3. Haydovchi quduqlarga suvni individual tarzda yuqori bosim bilan haydash. 
Bu  haydovchi  va  uni  o‗rab  turgan  oluvchi  quduqlar  birgalikda  ishlashini 
optimallashtirad;  qatlam  bosimini  boshlang‗ich  darajasidan  yuqori  bo‗lishini 
ta‘minlaydi  va  debitning  yaxshilanishining  imkonini  beradi;  neftning  suvli  zonaga 
oqib ketishini oldini oladi. 

---

4.  Neft  qatlamini  perfaratsion  kanalining  chuqurligi  50-100  sm  bo‗lgan, 
chuqur intensiv perfaratsiya qilish. 
Quduqni  burg‗ilash  va  neft  qatlamini  o‗zlashtirish  yuqori  sifat  bilan  amalga 
oshirilishi kerak bo‗ladi. Burg‗ilash qatlam bosimi va quduq tubi bosimi teng rafishda 
amalga oshiriladi. 
Kelajakda ―quduq – archa‖ dan foydalanish rejalashtirilmoqda, yani vertikal 
quduqqa  shoxlar  ko‗rinishida  birnechata  diametri  100  mm  va  uzunligi  20-60  metr 
bo‗lgan gorizontal kanalchalar hosil qilingan quduqlardan foydalaniladi. Bu quduqlar 
yuqori muoffaqiyatli va ishonchli bo‗lgan oddiy gorizontal quduqdek maxsuldorligi 
2-3 marta yuqori bo‗ladi. 
5. 5-dyumli ishlatish tizmalarining o‗rniga 6-dyumligini qo‗llash. 
Bu tadqiq qilish, ishlatish, quduqni ta‘mirlash sezilarli osonlashtiradi va uning 
xizmat  davrini  uzaytiradi.  Barcha  quduqlar  sistemasi  ishining  ishonchliligi  hisobiga 
joriy va jami neft qazib olish ortadi. 
6.  Haydovchi  quduqqa  suv  va  qazib  olingan  yuqori  qovushqoqli  neftning 
uncha katta bo‗lmagan qismini navbat bilan haydash. 
7.  Gaz  uyumidan  olingan  tabiiy  yuqori  bosimli  keng  frontal  gaz  bilan  suv 
bostirish.  Bu  usul  qovushqoq  neftni  siqishni  yaxshilaydi  va  neftberaoluvchanlikni 
oshiradi. 
8.  Ishlab  bo‗lingan  suvlanganligi  yuqori  qatlamlarni  to‗sqichlar  va 
qo‗shimcha 4-dyumli ishlatuvchi tizmalar bilan to‗sish. 
Bu  ko‗p  qatlamli  konlarni  ishlatishda  obektlarning  bir  xil  emasligida  qo‗l 
keladi. 
9.  Yuqori  qovushqoq  neftli  qatlamlarni  ishlatishda  qazib  oluvchi  quduqlarni 
statsionar elektroqizdirish usulini qo‗llash. 
Bunda  harorat  100
о
С  gacha  ko‗tarilib,  boshlang‗ich  qatlam  haroratdan  4 
marta  yuqori  bo‗ladi.  Haroratning  4  marta  ko‗tarilishi  neftning  qovushqoqligini  64 
marta  pasaytiradi  va  neft  qatlamining  quduq  tubi  atrofida  sizish  qarshiligini 
pasaytiradi. Natijada neft qazib oluvchi quduqning maxsuldorligini oshiradi. Bundan 
tashqari asfaltosmoloparafinli cho‗kindilarga qarshi kurashish vosita hisoblanadi. 
10.  Qazib  oluvchi  va  haydovchi  quduqlar  ustidan  doimiy  yuqori  aniqlikda 
nazorat(belgilangan  suyuqlik  va  neft  qazib  olishni,  suvlanganlikni,  suvbostirishni, 
quduq tubi va qatlam bosimini va boshqa parametrlarni nazorat qilish) olib borish. 
Aniq nazorat haydovchi va qazib oluvchi quduqlarni ishni optimallashtirish 
uchun  muhandislik  yechimlarini  qabul  qilishda  asos  bo‗lib  xizmat  qiladi.  Shuning 
uchun nazorat yuqori aniqlikda bo‗lishi kerak. 
Neft  konlarining  ishlatish  obektlari  bo‗yicha  neft  zaxiralarini  qazib  olish 
bo‗yicha  doimiy  monitoring  olib  borilishi  shart.  Buning  uchun  quduq  va  barcha 
quduqlar  jamlamasi    bo‗yicha,  ishlatish  obektlari  va  uning  qismlari  bo‗yicha  
suyuqlik va neft qazib olish ko‗rsatkichlari va geologik zaxiralar solishtirilib nazorat 
qilib boriladi. 
Neft  konlarini  ishlash  oxir  oqibat  iqtisodga  taqaladi:  ishlash  iqtisodiy 
tomondan samarali bo‗lishi shart. Loyihalash vaqtida neft bahosini va soliqlarini, neft 
qatlamining  mahsuldorligini,  siziluvchi  flyuidlarning  xossalarini,  qazib  oluvchi  va 
haydovchi  quduqni  joylashtirish  geometriyasini,  qo‗llanilayotgan  quduq  tubi 

---

bosimini,  joriy  va  kapital  iqtisodiy  xarajatlarni,  banklardan  to‗lov  uchun  olinadigan 
kreditlarni  hisobga  olvchi  ratsionallik  kriteriyasi  qo‗llaniladi.  Quduqlar  to‗rining 
rasional  zichligini  tanlash  yuqoridagi  keltirilgan  faktorlar  hisobga  olingan  holda 
amalga oshiriladi.