A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Agar o‘quvchilarning javoblarida rasmda tasvirlangan tozalash jarayonlari 
qayd etilgan yoki javob yo‘q bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi. Noto‘g‘ri javoblar quyi-
dagicha bo‘lishi mumkin:
►
chunki grunt suvlari filtrlanadi va xlorlanadi;
►
grunt suvlari filtrdan o‘tgach, butunlay tozalanadi;
►
chunki suv har doim harakatda bo‘ladi.
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompeten-
siyasini baholashga qaratilgan.
2-savol
Odatda, suvni tozalash bir necha bosqichdan iborat bo‘lib, turli 
usullarni o‘z ichiga oladi. Rasmda tasvirlangan suvni tozalash jarayoni 
to‘rtta bosqichdan iborat (1–4). Ikkinchi bosqichda suv tindirgichda 
yig‘iladi. Bu bosqichda suv qanday tozalanadi?
A Suvdagi bakteriyalar o‘ladi
B Suvga kislorod qo‘shiladi
C Qum va boshqa qattiq zarralar suv tubiga cho‘kadi
D Zaharli moddalar erib ketadi
Baholash mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar rasmda keltirilgan suvni tozalash ja-
rayonlarining mohiyatini anglashlari kerak. Suv tindirgichda hech qanday kimyoviy mod-
dalar ta’sir ettirilmasdan, oddiygina, tabiiy yo‘l bilan tindirgiladi, undagi qum va boshqa 
zarrachalar suv tubiga cho‘kadi.
Agar o‘quvchilar to‘g‘ri javob sifatida “C Qum va boshqa qattiq zarrachalar suv tubiga 
cho‘kadi” variantini belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). Boshqa javoblar belgi-
langan bo‘lsa yoki javob yo‘q bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi (0 ball).
Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.
3-savol
Suvni tozalash jarayonining to‘rtinchi bosqichida suvga xlor 
qo‘shiladi. Nima sababdan suvga xlor qo‘shiladi?
____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Baholash mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar kimyo fanidan xlorning xossalari va 
ishlatilishi haqidagi bilimlarni yodga olishlari kerak: xlor – zaharli gaz, kuchli ok-

---

– 57 –
sidlovchi; xlorlash – suvdagi organik qoldiqlarni oksidlash va dezinfeksiya qi-
lish usuli.
Agar o‘quvchilarning javoblarida bakteriya (mikrob yoki virus)larning 
yo‘q qilinishi haqida qayd etilgan bo‘lsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). 
To‘g‘ri javoblar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
►
bakteriyalardan tozalash uchun;
►
xlor bakteriyalarni o‘ldiradi.
Agar javob yo‘q yoki quyidagi javoblar bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi (0 ball). 
►
u ftor kabi ta’sir ko‘rsatadi;
►
suvni yaxshiroq tozalash va qolgan barcha narsalarni o‘ldirish uchun;
►
suvni ichishga yaroqli bo‘lgan holda toza saqlash uchun.
Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.
4-savol
Tasavvur qiling, suvni tozalash jarayoni tugagaganidan 
keyin
, 
uning sifatiga javobgar bo‘lgan suv ta’minoti tashkiloti xodimlari 
suvdan namuna olib, navbatdagi tekshiruvni o‘tkazayotganlarida 
suvda qandaydir xavfli bakteriyalarni topishdi. 
Bunday vaziyatda odamlar uyda suvni ichishdan oldin nima qilish-
lari kerak? 
____________________________________________________________________
________________________________________________________________
Baholash mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar biologiya fanidan tegishli bilimlarni 
yodga olishlari kerak: kasallik qo‘zg‘atuvchi bakteriyalar, umuman, tirik organizmlar yuqori 
temperatura ta’sirida halok bo‘ladi. Shuningdek, o‘quvchilar suvni tozalashda fan-texnika 
yutug‘i bo‘lgan suvni filtrlovchi moslamalardan foydalanish kerakligini bilishlari kerak.
Agar o‘quvchilarning javoblarida suvni qaynatish, uy sharoitida suvni tozalashning 
xavfsiz usullari keltirilgan bo‘lsa, javob to‘liq qabul qilinadi. Masalan: filtr o‘rnatish.
Javoblarda uy sharoitida suvni tozalashning xavfsiz bo‘lmagan, uy sharoitida qo‘llash 
mumkin bo‘lmagan usullar keltirilgan yoki javob yo‘q bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi. 
Noto‘g‘ri javoblar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
►
chelakdagi suvga xlor aralashtirib, suvni ichish;
►
kimyoviy moddalar va xlordan ko‘proq qo‘shish;
►
suvni distillash;
►
suvni yana bir bor tozalash;
►
qahva tayyorlaydigan moslamaning filtridan foydalanish;
►
suvni tozalash jarayoni qaytadan to‘liq ishga tushguncha do‘kondan suv sotib olib ichish.