О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

3 -
parda to‘ siq, 4 -  membrana.
retseptorlari nerv impulslariga aylantiradi. Impulslar eshitish nervlari orqali miya 
yarimsharlarining chakka qismidagi eshitish markaziga o‘ tadi. Bu yerda tovushning 
xususiyati, kuchi va balandligi tahlil qilinadi.
Eshitishning buzilishi, eshitish gigiyenasi. Eshitish pasayishining sababi 
ko‘ pmcha tashqi eshitish yo‘ lida oltingugurt to‘ planib qolishi bilan bog‘ liq. Bu 
moddani tashqi eshitish yo'lidagi bezlar ishlab chiqaradi. Bunday hollarda shi­
fokorga murojaat qilish zarur. Oltingugurt tiqinini cho‘ p yoki o‘ tkir narsalar bilan 
olishga urinish quloqning nog‘ora pardasiga jarohat yetkazishi mumkin.
Kuchli shovqin quloqqa uzoq vaqt davomida ta’sir qilib turganida nog‘ora 
pardaning tarangligi pasayib, quloq eshitmaydigan bo‘ lib qoladi. 
0
‘ta kuchli 
tovush, masalan, portlashda hosil bo‘ ladigan tovush to‘lqini nog‘ ora pardani yirtib 
yuborishi mumkin. Portlash vaqtida og'izni ochib turish nog‘ ora pardaga ta’sirni 
kamaytiradi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko'ring:
1. Tovush va nerv impulslari o‘ tadigan yo‘lni tartib bilan ko'rsating: A - sandoncha. 
В - oval tuynukcha, D - parda labirint, E - tashqi eshitish yo‘li, F - bolg'acha, G -
uzangicha, H - suyak labirint, I - nog‘ora parda, J - retseptor, К - eshitish markazi, 
L - eshitish nervi.
2. Eshitish analizatori qismlarini ularga xos tuzilish belgilari bilan birga juftlab yozing: 
A - tashqi quloq, В - o‘ rta quloq, D - ichki quloq, E - eshitish markazi; 1 - bolg'acha, 
sandoncha va uzangicha joylashgan, 
2
- bo‘shliqlar, yarimdoira kanalchaLari va
167

---

labirintdan iborat, 3 - yarimsharlar chakka qismida joylashgan, 4 - quloq suprasi va 
tashqi eshitish yo‘lidan iborat.
3. Eshitish analizatori qismlari va ular funksiyasini juftlab yozing: A - tashqi quloq, 
В 
- o‘rta quloq, 
D 
- ichki quloq, E - eshitish markazi; 
1 
- tovush signallarini 
qabul qilib, nerv impulslariga aylantiradi, 
2
- tovush signallarini kuchaytiradi va 
uzatadi, 3 - tovush signallarini tahlil qiladi, 4 - tovush signallarini kuchaytiradi va 
yo'naltiradi.
Mashqni bajaring:
Quloq nog'ora pardasini shikastlanmaganligini aniqlash Ba’zan o‘rta quloqning 
yalliglanishi yoki ehtiyotsizlik tufayli nog'ora pardada kichik teshik paydo bo'lishi 
tufayli eshitish pasayishi mumkin. Buni aniqlash uchun quyidagilami bajaring: 
85-rasmni diqqat bilan ko‘zdan kechirib, eshitish nayini toping (rasm ostidagi 
yozuvda bu nay qayd etilmagan). 
0
‘rta quloq bo‘ shlig‘i eshitish nayi orqali halqum 
bilan tutashganligiga ishonch hosil qiling. Halqum va eshitish nayi orqali o‘tadigan 
havo o‘rta quloq bo‘shlig‘idagi bosimni tashqi atmosfera bosimi bilan tenglashtirib 
turadi.
Bumingizni tashqi tomondan bosh va ko‘rsatkich barmoqlaringiz yordamida siqing. 
Og‘zingiz orqali chuqur nafas olgach, burningizdan chuqur nafas chiqarishga harakat 
qiling. Bu harakatni bir necha marta takrorlab, o'rta quloq bo'shliglda havo bosimi 
kamaymaganligiga ishonch hosil qiling. Buning sababini izohlab bering.
0 ‘ylab javob bering:
1. Nima sababdan ba’zan qulogl oglrlashib qolgan keksalar suhbatdoshini yaxshiroq 
eshitish uchun kaftini quloq suprasiga yaqin tutib turishadi?
2. Biz ko‘zimizni yumib, tovush chiqayotgan manhani aniq aytib bera olamiz. Eshitish 
analizatori tuzilishi va funksiyasining qaysi xususivatlari tovush manbasini to‘g‘ri 
aniqlashga yordam beradi?
56-§. Muvozanat saqlash, muskul sezish 
va tuyg‘u organlarisEpTuzilishi.
Muvozanat organi, ya’ni vestibular apparat tananing fazodagi holatini sezish 
va tana muvozanatini saqlash funksiyasini bajaradi.
Vestibular apparat ichki quloqda joylashgan ikkita ovalsimon xaltacha va 
uchta halqasimon naychalardan iborat (87-rasm), Xaltachalar va naychalar ichida

---