O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti individual loyiha Mavzu

Taklif tushunchasi. Taklif konuni. Taklifga taʼsir etuvchi omillar
.
Taklif ishlab chiqaruvchilar tamonidan ishlab chiqarilgan va bozorga chiqarilgan
yoki keltirilishi mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar yig‘indisidir. Taklif
talabni qondirishni mo‘ljallaydi. Taklif bozorga nimani va qancha chiqarishni
va sotuvga qo‘yilishini bildiradi. Bunda birinchidan, ishlab chiqarish xajmiga,
ikkinchidan mahsulotning qanday qismi tovar sifatida bozorga chiqarishga,
uchunchidan, har bir tovarning narxiga bog‘liq bo‘ladi.
Agar ishlab chiqarish ko‘p bo‘lsa, o‘z navbatida taklif xam ko‘payadi.
Ishlab chiqarishda yaratilgan mahsulot bir qismi ishlab chiqarishda qolib shu
yerda isteʼmol qilinsa, bu taklifni xosil etmaydi, shu yerning o‘zida ishlatiladi.
Yakka taklif va bozor taklifi bo‘ladi. Yakka taklif bu ayrim ishlab
chiqaruvchining maʼlum tovarini bozorga taklif etishidir. Ayrim bir tadbirkor
o‘zi yaratgan mahsulotni bozorga olib chiqib sotsa yakka taklif bo‘ladi. Ko‘p
tadbirkorlar, firma yoki korxonalar ishlab chiqargan mahsulotlarni bozorga
taklifini tashkil etadi.
Taklif miqdoriga ko‘pgina omillar taʼsir etadi, lekin taklifga ko‘proq narx
taʼsir etadi. Narx oshishi bilan taklif miqdori ham ortib boradi.
Yakka taklifning narxga bog‘liqligi quydagi misolda ko‘rish mumkin.
Bir dona radio apparati narxi, ming
so‘mda.
Taklif etilayotgan radio apparati,
donada.
30
50
60
80
100
20
30
40
50
100
Jadvaldan maʼlumki, narxi ortishi bilan radio apparatini taklif etayotgan miqdori
ham ortib boradi. Demak narx oshsa tovarlar ko‘plab taklif etiladi, narx pasaysa
taklif ham kamayadi. Shundan xulosa qilib taklif qonuni asoslash mumkin.
Taklif qonuni shunday qonundirki. Unga binoan tovarlar taklifi ularning narxga

---

nisbatan to‘g‘ri mutanosiblikda bo‘ladi. Bozorga elastiklik xos bo‘ladi, bu
taklifning narxga nisbatan tezroq o‘zgarishini bildiradi.
Taklif qonuni taklifning bozorga moslashuvchanligini, elastikligini tariflab
beradi. Elastiklik narxning o‘zgarishiga javoban taklif qanday o‘zgarganligini
bildiradi. Taklifga narxdan tashqari boshqa omillar ham taʼsir etadi. Bunda
resurslar narxi oshsa harajat ortadi, agar u kamaysa harajat pasayadi. Shunga
ko‘ra ishlab chiqaruvchining oladigan foydasi kamayadi yoki ko‘payadi. Foyda
kamayganda taklif qisqaradi, u ko‘payganda esa taklif ortadi.
Taklifga ishlab chiqarish texnologiyasi ham taʼsir qiladi. Texnologiya qancha
yuqori bo‘lsa, shunchalik harajatlar kam bo‘ladi, chunki ular tejaladi. Foyda
olishga intilish ishlab chiqaruvchilar tamonidan taklifni ko‘paytirishga undaydi.
Soliqlarning ortishi harajatlarni oshirib foydani qisqartiradi, demak taklifni ham
qisqartiradi. Masalan, soliqlar ishlab chiqaruvchilar daromadining 4\1 ni soliq
tashkil qilsa, bunday holda soliq yuki meʼyorida bo‘lgan hisoblanadi. Soliq
to‘lovchi subʼektlar kamroq soliq to‘lasalar ular qo‘shimcha mablag‘ga ega
bo‘ladilar. Bu qo‘shimcha mablag‘ hisobidan ishlab chiqarishni rivojlantirish,
qo‘shimcha ishchi o‘rni ochishga yoki ish xaqqini oshirishga imkoniyat
yaratiladi.
Masalan 2000 yildan boshlab mamlakatimizda soliq yukini kamaytirib borish,
soliqlarni
soddalashtirish amalga oshirilmoqda. Agar 1998 yilgacha
respublikamizda 24 tadan ortiq soliq turlari va yig‘imlari amal qilgan bo‘lsa,
2006 yilda ularning soni 10 tagacha qisqardi.
Korxonalar foydasidan ( daromadidan) olinadigan soliq stavkasi 1998 yildagi
38% dan 2007 yilda 10% ga tushirildi. Bundan soliq imtiyozlari natijasida
korxona, firma, kompaniya va xo‘jaliklar uchun ishlab chiqarishni rivojlantirish,
mehnatga haq to‘lashda qo‘shimcha manba bo‘ladi. Bu omillar o‘z navbatida
taklifni ko‘paytiradi.
Bozorga taklif etiladigan boshqa tovarlar narxi ham taklifga taʼsir
etadi.O‘rinbosar yoki bir-birini to‘ldiruvchi tovarlar bozorga chiqarilganda
birining narxini o‘zgarishi boshqasining taklifini o‘zgartiaradi.