|
7.3. Sıdıq Rajabov, Júmek Orınbaev, Na
ǵmet Orınbaev
hám basqada
kórnekli pedagoglardıń dóretiwshiligi, pedagogika ilimine qosqan úlesleri
Sıdıq Rajabov (1910—1993)
Respublikamızda xalq bilimlendiriwiniń,
pedagogika iliminiń rawajlanıwına ayrıqsha úles qosqan, dáslepki pedagogika
ilimleriniń doktorı, professorı hám akademigi.
S.Rajabov 1910-jılı 1-aprelde Qazaqstannıń Awlie-ata (házirgi Jambıl)
qalasında tuwıl
ǵ
an. 1927-jılı Fer
ǵ
ana peduchilishesine oqıw
ǵ
a kiredi. 1930-jılı
onı tamamladı hám Fer
ǵ
ana pedinstitutına oqıw
ǵ
a kirdi. 1933-jılı pedinstituttıda
pitkerip pedagogika kafedrasında assistent wazıypasına jumısqa alınadı.
S.Rajabov Ózbekstan pedagogikalıq ilim-izertlew institutı janında
ǵ
ı
aspiranturada 1934—37 jılları oqıydı. «XIX ásir hám XX ásir baslarında
Buxarada mektep hám bilimlendiriwdiń rawajlanıw ocherki» shı
ǵ
armasın jazıp
pitkeredi. 1941-jılda usı temada kandidatlıq dissertaciyasın respublikada birinshi
bolıp jaqlap shı
ǵ
adı.
S.Rajabov 1942-jılı «Qızıl Ózbekstan» gazetası redaktorınıń orınbasarı etip,
1947-jılı Nizomiy atında
ǵ
ı Tashkent mámleketlik pedagogikalıq istitutınıń
pedagogika kafedrası baslı
ǵ
ı etip tayınlanadı. Bul dáwirde onıń «Pedagogikanı
oqıtıwdı házirgi zaman ilimi dárejesine kótereyik», «Oqıtıwshılar kásibi
haqqında», «Ózbekstanda 25 jıl ishindegi mekteplerdiń rawajlanıwı haqqında»,
«Pedagogika joqarı oqıw orınları studentleriniń ilimiy-izertlew jumısları haqqında»
sıyaqlı jámi 26 ilimiy, ilimiy-massalıq jumısları baspadan shıqtı.
1958-jılı mektepler tariyxına baylanıslı bol
ǵ
an «Ózbekstanda sovet mektebi
tariyxı» (1917-1947) temasında
ǵ
ı doktorlıq dissertaciyasın Ózbekstanda birinshi
bolıp jaqlap shıqtı. 1959-jılı burın
ǵ
ı RSFSR Pedagogika Ilimleri Akademiyasınıń
xabarshı-a
ǵ
zası, sońınan akademigi etip saylandı. 1960 jılı o
ǵ
an professor ilimiy
ata
ǵ
ı berildi.
1961-jılı Ózbekstan Pedagogika ilimleri ilim-izertlew institutına direktor etip
tayınlandı. Basqa bir qatar alımlar menen birgelikte 1962, 1966 jılları baspadan
shıqqan “Pedagogika” sabaqlıqlarınıń avtorı boldı.
S. Rajabov tek
ǵ
ana basshılıq isler menen bánt bolmastan 1958-1966 jıllar
arasında 50 den aslam ilimiy hám oqıw-metodikalıq dóretpeler jazdı.. Olardan
«L.N.Tolstoydıń pedagogikalıq xızmeti haqqında», «Pedagogika iliminiń jańa
wazıypaları», «Pedagogika teoriyası hám tariyxına baylanıslı ilimiy-massalıq
maqalalar toplamı», «Sabaqta oqıwshılardıń aktivligin asırıw jolları» hám t.b.
kóplegen ilimiy basılımlardıń avtorı boldı.
Onıń ilimiy basshılı
ǵ
ında 1962-jılı 2, 1964-jılı 2, 1965-jılı 3, 1966-jılı 5 adam
kandidatlıq hám doktorlıq dissertaciyaların tabıslı jaqlap shıqtı. Olardıń ishinde
Qaraqalpaqstanda
ǵ
ı dáslepki pedagogika ilimleriniń doktorı J.Orınbaev (1967) ta
bar edi. 1964 jılı S.Rajabovqa “Ózbekstan Respublikasında xizmet kórsetken ilim
ǵ
ayratkeri” húrmetli ata
ǵ
ı berildi.
S.Rajabov 1966—1990 jıllarda Nizomiy atında
ǵ
ı TDPI diń “Ulıwma
pedagogika” kafedrasın basqardı.
Alımnıń 300 ge jaqın ilimiy miynetleri bar. Ol K.Hoshimov penen birge
“Ózbekstanda pedagogikalıq pikirler antologiyası”n dúzdi. Ol pedagogika ilimi
boyınsha ilimiy dárejeler beriwshi bir neshshe ilimiy qánigelestirilgen keńeslerdiń
a
ǵ
zası, baslı
ǵ
ı boldı.
XX ásirdiń 20-jıllarında jadidshilik háreketi tásirinde jergilikli zıyalı
qáwimniń baslaması hám talap etiwi nátiyjesinde Qaraqalpaqstanda madeniy
qurılıs isleri ádewir kólemde júrgizile basladı. Ásirese xalıqtı bilimlendiriw isine,
mektep tarawına ayrıqsha dıqqat awdarıldı. Mektepti rawajlandırıw salası kóplegen
mu
ǵ
allim kadrlar
ǵ
a bolńan
zárúrlikti keltirip shı
ǵ
ardı. Mu
ǵ
allim kadrlardı
jetilistiriw mámleketlik istiń bir shaqabı bolıp, aldına úlken wazıypalar qoyıldı. Usı
maqsette elimizde iri-iri isler júzege asırıla basladı. 1918-jılı Ámiwdarya bóliminiń
oblastlıq xalıq tálimi shaqabı dúzildi. VKP(b) OK 1919-jılı 20-dekabr`de 8-50 jas
aralı
ǵ
ında barlıq sawatı joq, bilimsiz adamlardıń xat-sawatın ashıwdı wazıypa etip
qoydı 1923-jılı shólkemlestirilgen «Sawatsızlıqtı saplastırıw jámiyeti» (ODN)
oblastta
ǵ
ana emes al rayon hám awıllarda óz bólimlerine iye boldı.
Sawatsızlar menen shala sawatlılardıń hám jadid mektebin pitkergen
ziyalılardıń esabı alındı. Pedagogika ilimiinń ilim sıpatında qáliplesiwinde
Qaraqalpaq jasların
ǵ
alaba túrde oraylıq qalalar
ǵ
a bilim alıw ushın jiberiw isleri en
jaydı. Arab alfavitinen latın alfavitine ótiw iske asırılıldı. Mekteplerde oqıw ana
tilinde júrgizildi. Qaraqalpaq baspaxanası uyımlastırılıp, sabaqlıqlar hám oqıw
qollanbaların shı
ǵ
arıw iske tústi. Mu
ǵ
allim tayarlaytu
ǵ
ın qısqa kurslar
shólkemlestirildi. Birinshi orta arnawlı oqıw ornı pedagogikalıq texnikum (1934)
ashıldı.
Pedagogikalıq kabinetler hám úlgi, súyenish mektepleri tek qalalıq
mekteplerde
ǵ
ana emes, al awıllıq mekteplerdegi oqıtıwdı jaqsılaw
ǵ
a, metodikalıq
jumıslardıń mazmunlasıwına unamlı tásirin tiygizip otırdı. Bul dáwirde úlgi,
súyenish mekteplerine alısta jaylasqan awıllıq mekteplerdi qáwendirlikke beriw,
bul mekteplerdiń olarda
ǵ
ı oqıw tárbiya-islerine metodikalıq járdem kórsetip barıw
tájriybeleri en jaydırıldı. Usınday ilajlar arqalı da mekteplerde oqıtıw usıllarınıń
ilimiy-pedagogikalıq tiykarları shólkemlestirile basladı.
Qaraqalpaqstanda xalıqtıń bala tárbiyalaw dástúrleri, xalıq pedagogikası
shayır-oyshılardıń jaslar tárbiyası jónindegi, oy-pikirleri kóz-qarasları sıpatında
dawam etip kelgen tálim-tárbiya máseleleri XX ásirdiń 30-jıllarına kelip arnawlı
ilim sıpatında qáliplesip shıqtı hám óz rawajlanıwın taba basladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
