|
Májbúriy tálim
– bul basqıshqa 6-15 jasqa shekemgi balalar tartılıp, olar usı
múddet ishinde 6 jıllıq
baslawısh mektep «syogakko»
hám 3 jıllıq
kishi orta
mektep kursın «tyugakko»
óteydi. 9 jıllıq bul tálim májbúriy bolıp, barlıq balalar
biypul oqıtıladı hám biypul sabaqlar menen támiyinlenedi. Ata-analar óz balaların
jeke menshik mekteplerge beriwgede haqlı.
Joqarı basqısh orta mektebi «kotogakko» -
Yaponiyada bunday
mekteplerdiń kúndizgi, keshki hám sırtqı bólimleri bar. Bunda oqıw múddeti 3 jıl
(keshki hám sırtqı-4 jıl). Oqıwshılardıń 95 %ti kúndizgi mekteplerde oqıydı. Bul
mekteplerde oqıw ıqtıyarıy bolıp, kishi orta mektepti pitkergen 16-18 jaslı balalar
qabıllanadı. Bul jerde oqıw tólemli bolıp, ulıwma bilim beriwshi (akademiyalıq)
pánlerden tısqarı texnikalıq bilimler, sawda-satıq, jergilikli sanaat, awıl xojalı
ǵ
ı,
sharwashılıq, balıqshılıq, kemesazlıq h.t.b tarawlar boyınsha bilimler aladı.
Ádettegi mámleketlik mekteplerden tısqarı tólemli jeke menshik mektep-
akademiyalar (gakuenler)de bar. Lekin ol jerge kirip oqıw ushın úlken konkurstan
ótiw lazım boladı.
Yaponiyada soń
ǵ
ı waqıtları abıroylı joqar
ǵ
ı oqıw orınlarına tayarlaytu
ǵ
ın
arnawlı keshki «Dzyuku» dep atalatu
ǵ
ın mektepler keń tarqal
ǵ
an. Bular dáslep
XVIII ásirde yaponiya shirkewlerinde payda bolıp, házirgi kúnde olardıń sanı 100
mıńnan asadı. «Kishi dzyuku»leer 5-6 oqıwshıdan ibarat bolıp, oqıtıwshınıń úyinde
tálim aladı, «Úlken dzyuku»lerde 5 mıńnan aslam bala oqıydı.
Universitetler,
kishi
kolledjler,
texnikalıq
kolledjler,
arnawlı
qániygelestirilgen kolledjler Yaponiyada joqarı oqıw orınlarına kiredi.
Bul mámlekette baslawısh, orta hám joqarı oqıw orınlarınan tısqarı, bir-
birinen ózgeshe qániygelestirilgen mekteplerde bar. Olardıń kópshiligi jeke
menshik bolıp, firmalar, koncernler janınan shólkemlestirilip, qısqa múddetli
kurslarda aspazlar, tigiwshiler, esapshılar, avtotexnik h.t.b kásiplerdi úyretiw
menen shu
ǵ
ıllanadı.
Yaponiyada oqıw jılı 1-aprel’den baslanıp, 31 martta juwmaqlanadı.
Baslawısh hám hám kishi orta mekteplerde oqıw 3 semestrge bólinedi. Joqarı, orta
mekteplerde bolsa oqıw 2-3 semestrge bólinedi.
Oqıw jılı Yaponiyada 240 kun (AQShta
ǵ
ıdan 60 kúnge kóp), kúnlik sabaqlar
7 saat. Oqıwshılar háptesine 2-3 saat klasstan tıs klub islerine, 7 saat qániygelik
boyınsha sabaqlar
ǵ
a yaki repititorlar
ǵ
a qatnaydı. Joqarı orta mektepte oqıw
dáwirinde balalar 80 ret sınaqlardan ótedi.
Yaponiyada mu
ǵ
allim kadrlar tayarlaw
ǵ
a úlken itibar berilip, bul kásipke
uqıbı joq, qızı
ǵ
ıwshılı
ǵ
ı tómen adamlardıń kelip qalıwı derlik múmkin emes.
Oqıwshılar 4 jıllıq universitetler hám 2 jıllıq kolledjlerde tayarlanadı. Bul oqıw
orınların pitkergenlerge 1 hám 2 dárejeli gúwalıqlar beriledi. Mektep direktorı
bolıw ushın 1-dárejeli gúwalıqqa iye bolıw shárt.
Yapon mu
ǵ
állimleriniń jámiyettegi ornı úlken bolıp, miynet haqıları
salıstır
ǵ
anda az emes. Olar hár 5 jıldan óz qániygelerin joqarılatıp baradı.
Yaponiyada shańaraq tárbiyası bir qansha jaqsı jol
ǵ
a qoyıl
ǵ
an. Ásirese analar
bala tárbiyası ushın shańaraq hám mámleket aldında juwapker esaplanadı.
Yaponiyada úyde balalarınıń sabaq tayarlawı ushın arnawlı partalar satıp alınadı.
Yaponiyada túrli bilim kónlikpelerin bala qálbine sińdiriw hár bir mektep
ushın jaqsı páziylet sanaladı. Máselen: 2 klass oqıwshısı kópshiliktiń aldında
bayanat penen shı
ǵ
ıp sóyley alıwı tiyis. 6 klass oqıwshısı keminde 2 muzıka
ásbabında nama sherte alıwı, baslawısh klass oqıwshısı suwda erkin júze alıwdı
biliwi kerek. Yaponiyalıqlar tuwrı hám hadal turmıs tárizin balalar
ǵ
a jaslayınan
sińdiriwge háreket etedi hám onı qádirleydi. Ádep-ikramlılıq tárepten ayıpker bala
ushın eń awır jaza bul oqıtıwshınıń oqıwshısınan ıqlasınıń qaytıwı esaplanadı. Bul
ıqlastı qayta tiklew ushın balada, ata-anada keyin kóp háreket etiwi tiyis.
Yaponiyada universitetlerge joqarı orta mekteplerdiń pitkeriwshileri
qabıllanadı. Házir Yaponiyada 460 universitet bar. Olardıń 95 mámleketlik, 34
municipal, 331 jeke menshik esaplanadı. Olarda 1 mln.843 student bilim aladı.
Olardıń 77,4 procenti jigitler, 22,6 procenti qız balalar.
Kishi kolledjlerde (tanki-daygaku) 10,1 procent erkekler, 89,9 procent qız
balalar tálim aladı.
Universitetler óziniń materiallıq-texnikalıq támiyinleniw dárejesine qaray 2
kategoriya
ǵ
a bólinedi. 1 kategoriyalı universitette hár oqıtıwshı
ǵ
a 8 studentten, 2
kategoriyalı universitette 20 studentten tuwrı keledi. Kafedralarda professor,
docent hám oqıtıwshılar jumıs isleydi. Kafedra 4 joqarı kurs talabasın bakalavr, 4
magistr hám 3 doktorantura ba
ǵ
darlaması boyınsha tayarlaw
ǵ
a juwapker.
Universitetlerde bilim ushın oqıwdan shı
ǵ
arılmaydı. Olardıń kópshiligi sonlıqtanda
4 jıllıq oqıwdı 5-6 jılda pitkerip shı
ǵ
adı.
Yaponiyada mektep, joqarı tálim oqıw-tárbiya jumısların Bilimlendiriw, ilim
hám mádeniyat ministrligi basqaradı.
Administrativ bóliniwine qaray Yaponiya 47 prefektura (shama menen
bizińshe uálayat), 3262 municipalitet(rayon)ke bólinedi. Hár bir prefektura hám
municipalitet janında 5 adamnan ibarat bilimlendiriw máseleleri menen
shu
ǵ
ıllanıwshı keńes jumıs isleydi. Municipalitet májbúriy tálimdi basqaradı.
Prefektura bolsa joqarı orta mektep, mayıplar mektepleri, kórkem óner, tábiyat,
tariyx muzeyleri hám sport ob’ektlerin basqaradı.
Yaponiyada hár mıń adam
ǵ
a 190 joqarı ma
ǵ
lıwmatlı qániyge tuwra keledi.
Bul kórsetkish AQShta 294, Angliyada 138, Franciyada 115 ti quraydı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
