9.3. XII ásirde Rossiyada pedagogikalıq ádebiyatlardıń basıp shı
ǵ
arılıwı.
Rus pedagog-ilimpazlarınıń pedagogikalıq ideyaları.
VII ásirden baslap Rossiyada grek alfaviti tiykarında slavyan jazıwı qáliplese
basladı. IX ásirdiń ekinshi yarımında Kirill hám Mefodiy slavyan jazıwın
oylap
tapqan hám káramatlı, diniy kitaplardı slavyan tiline awdar
ǵ
an.
VIII-IX ásirlerde rus mámleketiniń orayı Kievte jaylasqanlı
ǵ
ı tariyxtan
málim. 988 jıl
ǵ
ı letopislerde kórsetiliwinshe Kiev knyazı Vladimir Kievlilerdi
shoqıntır
ǵ
annan keyin shirkewler qurıw
ǵ
a, poplardı tayınlaw
ǵ
a, sonıń ishinde óz
drujinası balalarına «kitap ilimin» uyreniwge buyrıq bergen. 1028 jılı
knyaz
Yaroslov Novgorod qalasında hámeldar hám poplardıń 300 den aslam balasın
jıynap «kitap ilimin» uyretiwge buyrıq bergen. XI ásirdiń aqırına kelip Kievte
hayal-qızlar uchilishesi ashıldı hám ol jerde jazıw
ǵ
a, oqıw
ǵ
a, qosıq aytıw hám
tigiwshilik ónerine uyretilgen. Bular Rossiyada
ǵ
ı birinshi mektepler boldı.
XI-XIII ásirlerde Kiev mámleketinde qoldan jazıl
ǵ
an, yaki kóshirilgen
maqalalar, kitaplar payda bola basladı. Olardıń ishinde kópshiligi pedagogikalıq
kórsetpeler hám maqalalardan ibarat boldı.
Sol dáwirde «Pchela», Svyatoslavtıń avtorlı
ǵ
ında
ǵ
ı «Izbornik», «Izamragd»
(«Izumrud»), «Zlatostruy», «Zlotaust» toplamları tarqatılıp, olarda ullı grek
filosofları
Sokrat,
Demokrit,
Aristotellerdiń
pedagogikalıq
kóz-qarasları
bayanlan
ǵ
an maqalaları berilgen. Ásirese XII ásirde «Vladimir Monomaxtıń
balalar
ǵ
a ilimi» («Pouchenie Vladimira Monomaxa detyam») atlı kitap
pedagogikalıq estelik sıpatında judá qádirlendi. Bul kitapta úlken danalıq iyesi,
mámleketlik
ǵ
ayratker
Vladimir Monomax balalar
ǵ
a qalay jasaw kerek, watan
súyiwshilik
degenimiz ne, onı qalay qor
ǵ
aw kerek h.t.b máseleler boyınsha
másláhátler beredi hám olar
ǵ
a aqıllı, adamgershilikli, márt, miynetkesh bolıw
ǵ
a,
úlken jasta
ǵ
ılar
ǵ
a húrmet kórsetiw,
jetim-jesirlerge
ǵ
amxorlıq etiw lazımlı
ǵ
ın
úyretedi. Olardı oqıw
ǵ
a, bilim alıw
ǵ
a shaqıradı. Kóp tillerdi bilgen óz ákesin mısal
etip kórsetedi.
Rossiyada, ásirese Novgorod qalasında «kitap kóshiriwshilik» júdá úlken
kásip sanalıp, bul ónerge balalar jaslayınan shańaraqlarda úyrenilgen. Olar
kitaplardı kóshiriw, túplew, bezew isleri menen shu
ǵ
ıllan
ǵ
an. Novgorod qalasında
ótkerilgen arxeologiyalıq qazılmalar waqtında a
ǵ
ashqa súyek járdeminde tırnalıp
jazıl
ǵ
an 36 háripten ibarat alfavit, a
ǵ
ash taxtalar
ǵ
a jazıl
ǵ
an xatlar, gramotalar
h.t.b. tabıl
ǵ
an. Oqıwshılar
ǵ
a oqıwdı háriplerdi qosıw, esap shı
ǵ
arıwda
barmaqlardan paydalanıw jolı menen úyretiw dástúrge aylan
ǵ
an. 1076-jılı basılıp
shıqqan Svyatoslavtıń «Izbornik» kitabında balalar
ǵ
a oqıwdı úyretiw metodikası
boyınsha túsinikler berilgenligin kóriwge boladı.
XII ásirde Kiev mámleketinde «sawat ustaları» («mastera gramotı») dep
atal
ǵ
an kásip túri payda boldı. Olar óz úyinde yaki ata-analardıń ótinishine qaray
jeke shańaraqlar
ǵ
a barıp, balalar
ǵ
a jazıwdı, sızıwdı, oqıwdı,
diniy kalima
qaytarıwdı tólemli túrde úyretken. Bunday geypara ustalarda tálim alıwshı
balalardıń sanı 8-10 nan aslam bolıp, sol zamannıń ólshemi menen bul bir mektep
esaplan
ǵ
an. «Sawat ustaları»nıń geyparaları bul ónerdi sawatqa iye bol
ǵ
anlı
ǵ
ı
ushın qosımsha jumıs sıpatında alıp bar
ǵ
an, al ayırımları qur
ǵ
ınlaw shańaraqlardıń
balalarına jazıw, sızıwdan basqa grammatikanıda úyretken. Balalar oqıw
ǵ
a jeti
jastan bar
ǵ
an, al ayırım jerlerde oqıw
ǵ
a eresek adamlarda qatına
ǵ
an.
Sol dáwirde barlıq a
ǵ
artıwshılıq hám tárbiya islerin óz qolına alıw
ǵ
a
umtıl
ǵ
an shirkewlerde diniy kóz qarastan bir-birine qarama-qarsı bolsada «sawat
ustaları»nıń xızmetinen paydalanıw
ǵ
a májbúr bol
ǵ
an.
Dáwirdiń ótiwi menen basqa eller qatarı Rossiyadada kitap basıp shı
ǵ
arıw
isleri alıp barıldı. Lekin birinshi baspa sabaqlıq 1574-jılı Ivan Fedorov tárepinen
L’vov qalasında slavyan tilinde basıp shı
ǵ
arıl
ǵ
an «Azbuka» (Álipbe) sabaqlı
ǵ
ı
boldı.
Bul dáwirlerde Rossiyada tálim-tárbiyanıń hám pedagogikanıń rawajlanıwına
Vladimir Monomaxtan tısqarı Serafim Vladimirskiy, Mitropolit Illarion, Feodosiy
Pecherskiy hám ta
ǵ
ı basqalar ózleriniń shı
ǵ
armaları, tárbiyalıq
pikirleri menen
úlken úles qostı.
Do'stlaringiz bilan baham: 
