|
3
Июнь
17
O‘QUVCHILARGA XIVA XONLIGI TARIXINI
MANBALAR ORQALI O‘RGATISH
Turdiyeva Nasiba Eshmamatovna
Termiz tumani 2-umumta’lim maktabi
tarix fani o‘qituvchisi
Tel: 91. 978- 20-86
Annotatsiya.
Ushbu. maqolada. maktablarda. tarix. fanini. o‘qitishda. tarixiy. manbalardagi.
ma’lumotlarni.qo‘llash,.manbalar.haqida.o‘quvchilarga.ilk.tushuncha.va.saboqlarni.o‘rgatishning.
ahamiyati.Xiva.xonligi.tarixiga.oid.manbalarni.keltirish.asosida.ko‘rsatib.o‘tilgan..“Firdavs.ul-
iqbol”ning. Xiva. xonligi. tarixidagi. muhim. yozma. manba. ekanligi. hamda. undagi. ma’lumotlar.
maktab.darsliklaridagi.Xiva.tarixiga.doir.mavzular.uchun.manba.ekanligi.bayon.qilingan.
Kalit so‘z:
.manba,.qo‘lyozma,.“Firdavs.ul-iqbol”,.Xiva.xonligi..
Maktabda.tarix.fanini.zamonaviy.axborot.texnologiyalari.hamda.metodlari.asosida.o‘tish.bilan.
bir. qatorda. o‘quvchilarga. o‘rganilayotgan. davr. voqea. hodisalarini. yanada. yaxshiroq. o‘rgatish.
hamda. tarixiy. davrni. ular. ko‘z. oldida. jonlantirishda. tarixiy. asarlarning. o‘rni. benihoyatda.
kattadir.. O‘zbek. davlatchilik. tarixining. bir. qismi. hisoblangan. Xiva. xonligi. tarixi. alohida.
o‘rganilishni.talab.etadigan.davr.hisoblanadi..Umumta’lim.maktablarining.8-9-sinf.o‘quvchilari.
uchun. belgilangan. darslikda. Xiva. xonligining. tashkil. topishi,. rivojlanishi,. ijtimoiy-iqtisodiy.
hayotiga.oid.dars.mashg‘ulotlari.mavzulari.kiritilgan.[2]..Darslikda.berilgan.ma’lumotlar.bilan.
bir.qatorda,.qo‘shimcha.ravishda.o‘quvchilarni.manabalar.bilan.tanishtirish,.ularni.fanga.bo‘lgan.
qiziqishlarini. yanada. kuchaytiradi.. Haftalik. belgilangan. dars. soatlariga. qo‘shimcha. tarzda. bu.
manbalardan.foydalanish.maqsadga.muvofiqdir.
Xiva. xonligining. Qo‘ng‘irotlar. sulolasi. tarixini. o‘rgatishda. Xonlik. tarixi. bilan. bog‘liq.
ma’lumotlar.asosan.Shermuhammad.Munis.(“Firdavs.ul-iqbol”),.Muhammad.Rizo.Erniyozbek.
o‘g‘li. Ogahiy. (“Riyoz. ud-davla”,. “Zubdat. ut-tavorix”,. “Jome’. ul-vaqeoti. sultoniy”,. “Gulshani.
davlat”,.“Shohid.ul-iqbol”).va.Muhammad.Yusuf.Bayoniy.(“Shajarayi.Xorazmshohiy”,.“Xorazm.
tarixi”). singari. xivalik. tarixchilar. asarlarida. qayd. etilgan. bo‘lib,. ular. XVII. asrda. Abulg‘oziy.
Bahodirxon. boshlab. bergan. tarixnavislik. ilmini. davom. ettirganlar. hamda. rivojlantirganlar.. Bu.
tarixiy. asarlar. orqali. Xorazmning. eng. qadimgi. davrlaridan. XIX. asr. oxirigacha. bo‘lgan. tarixi.
bayon. etilganini. ko‘rishimiz. mumkin.. Xivada. yaratilgan. tarixiy. asarlar. haqida. akademik.
Bartold. quyidagicha. yozgan. edi:. “…tarixiy. voqealarni. bayon. etishi. va. ularda. keltirilgan. aniq.
materiallarning. ko‘pligi. jihatidan. Qo‘qon. va. Buxoro. xonliklari. tarixiga. doir. bizgacha. yetib.
kelgan.hamma.narsalarni.o‘zidan.ancha.orqada.qoldiradi.”[3].
Yuqorida.nomlari.keltirilgan.asarlar.orasida.voqealar.ko‘lamdorligi.hamda.ma’lumotlarning.
aniqligi.bilan.“Firdavs.ul-iqbol”.asari.ajralib.turadi..“Firdavs.ul-iqbol”.besh.bobdan.iborat.bo‘lib.
tarixiy.xronika.tartibida.yozilgan.asardir..Asar.nafaqat,.Xiva.xonligi.tarixini.shuningdek,.qardosh.
turkman,.qoraqalpoq.xalqlari.tarixini.o‘rganish.uchun.ham.g‘oyat.katta.manba.vazifasini.o‘taydi..
Ma’lumki,.Xivada.Eltuzarxon.1804-yilda.o‘zini.xon.deb.e’lon.qiladi.va.bu.sana.Qo‘ng‘irotlar.
sulolasi.hukmronligi.rasman.o‘rnatilgan.sana.sifatida.tarixga.kirgan..Aynan,.Munisga.1805-yil.
(hijriy. 1220). o‘rtalarida. Eltuzarxon. (1804-1806). o‘z. sulolasi. tarixini. yozishni. buyuradi.. Bu.
ishga. kirishgan. Munis. o‘zining. tarixiy. asarini. “Firdavs. ul-iqbol”. (Baxtu. saodat. jannati). deb.
nomlaydi.. Shunday. qilib,. Sher. Muhammad. Munisning. tarixiy. asari. “Firdavs. ul-iqbol”. qadim.
zamonlardan.boshlab,.1825-yilgacha.bo‘lgan.voqealarni.o‘z.ichiga.oladi..Munis.bu.asarini.Sharq.
tarixchilarining.an’anasiga.muvofiq.hamd.va.na’t.bilan.boshlagan..
“Firdavs.ul-iqbol”ning.o‘zbekcha.nashri.ikki.marta.amalga.oshirilgan:
•
2010-yilda. Sh.Vohidov,. I.Bekchanov,. N.Polvanov. tomonidan. arab. yozuvidan. tadbil.
qilingan.nashr;
•
2010-yilda.N.Jumaxo‘ja,.S.Ro‘zimboyev,.A.Ahmedov.tomonidan.tayyorlangan.nashr..
Ushbu. nashrlar. asosida,. o‘quvchilarga. maktab. darsligida. berilgan. voqealarni. “Firdavs. ul-
87
Do'stlaringiz bilan baham: |
