16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

 
Kalit so‘zlar:
.Amir.Temur,.“Temur.tuzuklari”,.13.kengash,.raiyat,.qo‘shin,.davlat,.fuqarolar,.
vazirlar,.sipohilar,.soliqlar,.ulamo.va.fuzalolar…
“Tuzukoti. Temuriy”,. “Malfuzoti. Temuriy”. yoki. “Voqeoti. Temuriy”. nomlari. bilan. atalgan.
mazkur.asar.Amir.Temurning.yetti.yoshligidan.boshlab.hayot.yo‘li.haqida.hikoya.qiladi..
“Temur. tuzuklari”. –. muhim. tarixiy. manba. sifatida. Amir. Temur. davlatining. tuzilishi. va.
boshqarish.xususiyatlari.bayon.etilgan..“Tuzukoti.Temuriy”.ikki.maqoladan.tarkib.topgan..
Birinchi. maqola. Temur. davlatini. tashkil. etilishi. va. mustahkamlanishi,. qo‘shinlarni. tashkil.
etish,.qo‘shinning.jangovar.tartibidan.iborat..
Ikkinchi.maqolada.esa.13.kengash.va.uning.qismlarida.Amir.Temurning.hokimiyat.tepasiga.
kelishi.va.harbiy.yurishlari.tafsilotlari.beriladi.
Amir.Temur.zukko.siyosatdon,.yirik.davlat.arbobi.sifatida.o‘z.davlatining.tuzilishini,.uning.qay.
tarzda.bo‘lishi.kerakligini.bayon.etadi,.mansabdorlarning.huquq.va.burchlarini.belgilab.beradi..
Xususan,. “Tuzuklar”da. yoziladi:. “Har. bir. tojdor. (hukmdor). o‘z. davlatining. tayanchi. bo‘lgan.
ijtimoiy-siyosiy. guruhlarga. suyangan. holda. ish. olib. borish. lozim.. Faqat. ularning. yordamida.
raiyat,.qo‘shinlar.va.davlatini.idora.qilishi.zarur”..
Amir.Temur.davlatni.boshqarishda.vazirlar,.amirlar.va.viloyat.voliylariga.alohida.ahamiyat.
bergan..Mazkur.kitobda.vazirlar.to‘rt.sifatga.ega.bo‘lishlari.shart.deyilgan:
• 
asillik.va.toza.nasllik,.buyuklik;
• 
aql-u.farosat;
• 
sipoh-u.raiyat.ahvolidan.xabardorlik.va.ularga.xushmuomalada.bo‘lish;
• 
sabr-u.bardoshlilik.va.muloyimlilik.
Amir.Temur.saroyida.mavjud.bo‘lgan.rasm-rusumlar.to‘g‘risidagi.tuzuk.ham.katta.ahamiyatga.
egadir..Unga.ko‘ra.sayyidlar,.qozilar,.ulamo,.fuzalo,.shayxlar,.ulug‘lar.va.aslzodalar.podshoning.
o‘ng. tarafidan. o‘rin. olganlar.. Amir. ul-umaro,. beklarbegi,. no‘yonlar,. ulus,. tuman. va. qo‘shin.
boshliqlari,. amirlar,. mingboshilar,. yuzboshilar. o‘z. martabalariga. yarasha. chap. qo‘l. tomonda.
o‘tirganlar..Hirovul.amiri.shoh.ro‘parasidan.o‘rin.olgan..Yasovul.eshik.oldida,.taxt.ro‘baro‘sida.
tik.turganlar..Farzandlar,.qavm-qarindoshlar.o‘z.daraja.va.martabalariga.yarasha.o‘tirganlar.
Amir. Temur. zamonida. soliqlar. muayyan. tartibda. belgilangan. edi.. Eng. muhimi,. yerdan.
olinadigan. xiroj. miqdori. ham. belgilangan. edi.. Muhassillar. (soliq. yig‘uvchilar)ning. faoliyati.
ustidan. nazorat. o‘rnatilgan.. “Amr. qildimki,. --deyiladi. “Tuzukot”da,. --. raiyatdan. mol-xiroj.
yig‘ishda.ularni.og‘ir.ahvolga.tushirib.qo‘yishdan.yoki.mamlakatni.qashshoq. qilib.qo‘yishdan.
ehtiyot.bo‘lish.zarur,.chunki.raiyatni.xonavayron.qilish.davlat.xazinasining.kambag‘allashuviga.
olib. keladi.. Xazinaning. g‘arib. bo‘lib. qolishi. esa,. siphoning. tarqalib. ketishiga. sabab. bo‘ladi..
Siphoning.tarqoqligi,.o‘z.navbatida,.saltanatning.zaiflashuviga.olib.keladi”..
“Tuzuklar”da. harbiylar,. qo‘shinga. maosh. berish. tartibi. ham. e‘tiborga. loyiqdir.. Unga. ko‘ra,.
harbiylar.ta‘minoti.tegishli.darajada.bo‘lishi.va.hech.qanday.muhtojlik.ularga.tahdid.etmasligi.
lozim.edi..Oddiy.sipohiyga.beriladigan.maosh.u.mingan.otning.bahosida.bo‘lgan..Bahodirlarning.
maoshi.ikki.ot.bahosidan.to‘rt.ot.bahosigacha.tayin.etilgan..O‘nboshilar.maoshi.oddiy.sipohiydan.

---

85