Андижон вилояти этнотопонимларининг шаклланиш

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 8 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-55-68 
Academic Research, Uzbekistan 65 www.ares.uz 
Қипчоқ - ўзбеклар Ўрта Осиѐга келгунига қадар жуда қолоқ давлат 
вакиллари бўлган эмас, балки улар ҳам бу давргача анча катта маданиятга, 
оғзаки ва ѐзма адабиѐтга эга бўлган. Тарихий асарларда қипчоқ-ўзбекларни 
Ўзбекистон ҳудудига кириб келишини уч катта даврга бўлиб кўрсатилади. 
1-давр. Энг қадимги даврлардан тортиб XIII асргача, яъни Чингизхон 
Ўрта Осиѐга бостириб кирган вақтгача, чунки баъзи манбаларнинг 
кўрсатишича, қипчоқлар энг қадимги даврларда ҳам Мовароуннаҳр билан яқин 
алоқада бўлган. Бу ҳақда Қошғарийнинг «Девону-луғотит турк» асарида ҳам 
етарли маълумот бор. Лекин қипчоқлар Ўрта Осиѐдаги ўтроқ халқлар билан 
жуда қадимдан яқин алоқада бўлганликларига қарамай, бу даврда уларнинг 
асосий қисми Ўрта Осиѐ ҳудудидан ташқарида яшар эди. 
2-давр. XIII асрнинг 20 йилларидан XVI асрнинг бошларигача бўлган 
давр Чингизхон қўшинлари таркибида келган аскарларнинг кўпчилиги қипчоқ-
ўзбеклардан иборат эди. Рашидиддиннинг кўрсатишича, Чингизхон 
бошчилигида келган қипчоқ-ўзбекларнинг деярли ҳаммаси туркий халқларга 
мансуб бўлишига қарамасдан мўғул номи билан аталган. Ушбу қўшиннинг 
ҳаммаси мўғуллардан иборат бўлмай, балки уларнинг асосий қисми 
Мўғулистон атрофида яшовчи туркий халқлардан, хусусан, қипчоқлардан 
ташкил топган эди. 
3-давр. Бу давр XVI асрдан бошланади. Маълумки, бу даврда қипчоқ-
ўзбеклар ѐппасига Ўрта Осиѐга келиб жойлашди ва бу ердаги аввалги ўзбеклар 
билан ҳар томонлама аралашиш йўлига ўта бошладилар. 
Ўша даврдан бошлаб, аста-секин ўзбек тилида қипчоқ уруғлари номи 
билан юритиладиган этнотопонимлар пайдо бўла бошлади. Бунинг Ўрта 
Осиѐда яшовчи туркий тилли халқлар учун жуда катта прогрессив аҳамияти бор 
эди. Боиси, улар киргунга қадар аксарият жой номлари сўғдча, форс-тожикча, 
тохарча аталар эди. Қипчоқ уруғларининг шарофати билан ўзбек тилида туркий 
этнотопонимлар барқарорлаша бошлади.