67
xizmat
ko‗rsatishga
milliy
sog‗likni
saqlashdan
kelgan
xarajatlar ulushi
Qishloqlarda
barqaror rivojlanish
ko‘rsatkichlari
•
Shaharlarning
ko‘payishi (%)
•
Aholi
boshiga
yoqilg‗i
iste‘moli
(litr)
• 10 million va undan
ko‗p aholiga ega
megapolislar soni
•
Shahar aholisining
ulushi (%)
• Tabiiy ofatlardan
zarar
ko‗rgan
va
halok bo‗lganlar soni
va ziyoni
•
Aholi
boshiga
to‘g‗ri keladigan uy-
joyning
umumiy
maydoni (m:) • Uy-
joy
to‘lovlari
va
daromadning nisbati
• Arzon uy-joylar
qurilishiga
sarflanadigan xarajat
• Jamoat transportlari
ta‘minotiga ketadigan
xarajatlar
• Aholi
boshiga infratuzilma
xarajatlari.
• Uy-joy qurilishiga
ajratilgan
kreditlar
hajmi
B. IQTISODIY INDIKATORLAR
Iqtisodiy rivojlanish
•
Aholi jon boshiga
YaIM o‗sish sur‘ati
(% ) • Xizmat va
tovarlarning eksporti.
• Xizmat va to
varlarning importi
• Aholi jon boshiga
YaIM
•
YaIM
ishlab
chiqarishga qo‗shgan
xissasi (% )
•
YAIM
eksport
ulushi (% )
• YaIMda investitsiya
ulushi
• Regional savdo
bitimlardagi ishtirok
(ha/yo‘q)
Iste’mol xarakterini
o‘zgarish
• Mineral resurslar
zahirasining
qisqarishi
(tasdiqlangan
zahiradan
%
hisobida)
• Aholi jon boshiga
energiyaning
yillik
sarfi
Moliyaviy resurs va
mexanizmlar
•
YaIMda resurslar
sotuvining ulushi (%
)
• Rivojlanish uchun
tashqi
yordam
(olingan
yoki
berilgan, YaIMdan %
hisobida)
• Qarzlar (YaIM dan
% hisobida)
• Qarzlarga xizmat
ko‗rsatish (qarzdan %
hisobida)
•
Atrof-muhit
muhofazasi
uchun
ajratilgan
YaIM
ulushi
• Davlat daromadida
ekologik
soliq
va
subsidiyalarning foizi
• Barqaror rivojlanish
uchun
qo‗shimcha
moliyalashtirish
miqdori
•
Qarzlarning
undirilishi
2001- yil BMT BRKning 9-sessiyasi 48 ta indikatorni tasdiqladi va nomi bilan
alohida nashr etildi. BMTning mingyillik arafasida e‘lon qilgan «Mingyillik
68
rivojlanish
maqsadlari»da
(Millennium
Development
Goals)
barqarorlikni
ko‗rsatuvchi omil sifatida atrof-muhit ifloslanishining inson salomatligiga
ko‗rsatadigan salbiy ta‘siri misolida izohlash mumkinligi ta‘kidlangan. Unda
mamlakatlarda insoniyat salohiyatini oshirishda foydalanish mumkin bo‗lgan
indikatorlar tizimi taklif qilingan. BMTning MRMda asosiy ekologik maqsad
umuman Yer kurrasi va alohida davlatlarda atrof-muhitni muhofaza qilishni
ta‘minlashga chaqirishdir. Barqaror rivojlanishning indikatorlar tizimiga kompleks
yondashish va shakllantirish borasidagi harakatlar BMTning
barqaror rivojlanish
bo‗yicha komissiyasi tomonidan 1996- yildan boshlab amalga oshirilgan. Taklif
etilgan umumiy indikatorlar soni 132 tani tashkil etgan. Ular hammasi to‗rt guruhga
bo‗lingan: ijtimoiy (41), iqtisodiy (26), ekologik (55) va tashkiliy (10).
4.2.
Global iqtisodiyot rivojlanishining umumiy indikatorlari
Ular qatoriga qo‗ydagilar kiradi.
Birinchidan,
―Inson taraqqiyoti indeksi‖
reytingiga jami 189 mamlakat kiritilgan bo‗lib, har bir mamlakatning global
iqtisodiyotda tutgan mavqeini belgilaydi. Reytingdagi davlatlar o‗rni ta‘lim darajasi,
umrning o‗rtacha uzunligi va yalpi ichki mahsulotning aholi jon boshiga to‗g‗ri
kelishi bo‗yicha belgilanadi. Shuningdek, gender tenglik, ayollar huquqlari va
imkoniyatlarining kengligi, ekologiya va ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik ham hisobga
olingan.
2018- yilda chop etilgan mazkur reytingda inson
rivojlanishing eng yuqori
darajasi 59 mamlakatda qayd etildi. Reytingda Norvegiya birinchi o‗rinni egalladi,
Shveytsariya ikkinchi va Avstraliya uchinchi o‗rinda qayd etildi, Rossiya
(49-o‗rin),
Qozog‗iston (58-o‗rin), Turkmaniston 108-o‗rinni, O‗zbekiston ―Inson taraqqiyoti
indeksi‖ yuqori mamlakatlar qatoridan joy oldi va 105-o‗rinni egalladi,
Qirg‗iziston
122-o‗rinni va Tojikiston 127-o‗rinni egallagan. Ro‗yxatni eng quyi rivojlanish
darajasi bilan Janubiy Sudan, Markaziy Afrik Respublikasi va Niger yakunlagan.
Ikkinchidan,
KOF versiyasi bo‗yicha dunyo mamlakatlarining globallashuv
indeksi.
69
Dunyo mamlakatlarining globallashuv indeksi (KOF Index of Globalization),
Shveysariya iqtisodiyot instituti (KOF Swiss Economic Institute) tomonidan
aniqlanadi.
2002- yilda birinchi bor dunyo mamlakatlarining globallashuv indeksi (KOF
Index of Globalization) Shveysariya iqtisodiyot institutining (KOF Swiss
Economic Institute) Shveysariya texnologiya instituti (Swiss Federal Institute
of Technology).
hamkorligi asosida yaratildi. Ushbu indeks kompleks ko‗rsatkich
sifatida u yoki bu mamlakatning dunyo miqyosida integratsiyalashish ko‗lamiga baho
berib, uning jihatlari bo‗yicha boshqa mamlakatlar bilan taqqoslash imkonini beradi.
Loyiha mualliflari globallashuvga milliy chegaralarni yo‗qotuvchi, milliy
iqtisodiyot, madaniyat, texnologiya, boshqaruv, shuningdek, odamlar, kapital, g‗oya
kabilarni o‗z ichiga oluvchi turli xil oqimlar orqali bog‗langan murakkab
munosabatlarni va o‗zaro aloqalarni vujudga keltiruvchi jarayon sifatida ta‘rif
berishadi. Bunga bog‗liq ravishda indeks globallashuvning iqtisodiy, ijtimoiy va
siyosiy jihatlarini o‗z ichiga oladi.
Indeks doirasida tadqiq qilinadigan barcha mamlakatlar global integratsiyaning
3 ta asosiy guruhi tarkibiga kiritilgan 24 ta ko‗rsatkich bo‗yicha baholanadi:
1. Iqtisodiy globallashuv – xalqaro savdo hajmi, xalqaro tadbirkorlik faoliyati
darajasi, savdo oqimlari, xalqaro sarmoyalar, tarif siyosati, xalqaro savdoga cheklov
hamda bojlar va boshqalar.
2. Ijtimoiy globallashuv – madaniy integratsiyalashuv darajasi, mamlakatdagi
xorijiy
fuqarolar ulushi, xalqaro turizm, xalqaro shaxsiy aloqalar, telefon trafiklari
hajmi, pochta jo‗natmalari, transchegaraviy pul o‗tkazmalari, axborot oqimlari,
axborot-kommunikatsiya infratuzilmasining rivojlanganligi va hokazolar.
3. Siyosiy globallashuv – mamlakatning xalqaro tashkilotlarga a‘zoligi, xalqaro
missiyalarda ishtiroki (shu jumladan BMT missiyalari), ko‗ptomonlama xalqaro
bitimlarning
ratifikatsiyasi,
mamlakatdagi
elchixonalar
hamda
chet
el
vakolatxonalarining soni va boshqalar.
Globallashuv darajasi indeksi yuqorida ko‗rsatilganlarga mos ravishda
quyidagi 36 foiz, 39 foiz va 25 foiz koeffitsientlarning yig‗indisi sifatida hisoblab
70
chiqiladi. Ushbu tadqiqot qamrab olgan barcha mamlakatlar
uchun Globallashuv
indeksi reytingi tuziladi. Mazkur reyting ularning tadqiq qilinayotgan boshqa
mamlakatlar orasidagi o‗rnini aniqlab beradi.
4.2-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: 
