Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Radikal birikish reaksiyalari.
Ma`lumki peroksidlar ishtirokida vodorod bromid 
alkenlarga Markovnikov qoidasiga zid; peroksidlarsiz esa Markovnikov qoidasiga muvofiq 
birikadi. 
Peroksid effektini tushuntirish uchun Xarash va Mayo, birikish ikki turli mexanizmlarda 
amalga oshadi deb taxmin qiladilar. Markovnikov qoidasiga muvofiq birikish ionli mexanizmda 
(bu mexanizmni ko’plab misollarda ko’rib chiqdik), Markovnikov qoidasiga teskari boruvchi 
reaksiya – erkinradikal mexanizmda borishi e`tirof etildi. Erkinradikal reaksiya insiatori – 
boshlovchisi peroksidlar hisoblanadi. 
Bu mexanizmning farqi, vodorod va brom qo’shbog’ga ion holatida emas, atomlar holida 
birikishi orqali, oraliq mahsulot sifatida karboniy ioni emas erkin radikallar hosil bo’lishi 
hisoblanadi. Alkanlarni galogenlash kabi bu reaksiya ham zanjirli xarakterga ega. 

---

94 
(1)
(2)
(3)
Пероксид
R (
радикал
)
.
R + H:Br
.
R:H + Br
.
Br
.
+ – C = C –
– C – C –
Br
.
занжирнинг
бошланиши
– C – C –
Br
.
+ H:Br
(4)
– C – C –
Br
Н
Br
.
+
занжирнинг
узайиши
Сўнгра
(3), (4), (3), (4) 
ва х
.
к
.
Peroksidning erkin radikal hosil qilib parchalanishini (1-bosqich) ko’plab misollarda 
ko’rib o’tdik. Bunda hosil bo’lgan erkin radikallar vodorod bromiddan vodorodni tortib oladi (2-
bosqich) va brom atomi hosil bo’ladi. Brom atomi qo’shbog’ bo’ylab birikadi va alken erkin 
radikalga o’tadi (3-bosqich)