Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

C – C
H
H
H
H


sp
2
-
Гибридланган атом орбиталлари
. 
Орбиталлар ўқлари учбурчакнинг
бурчакларига йўналган
Этилен молекуласи
: 
фақатгина

-
боғлар кўрсатилган
Har bir uglerod atomi uchburchakning markazida, ikkitadan vodorod atomlari esa 
burchaklarda joylashadi. Har bir bog’ orasidagi burchaklar 120

(2,094 rad)ga teng. Bu bog’lar 
uglerod yadrosiga nisbatan qaralganda etandagi bog’larga o’xshash joylashadi; ular bog’ 
chizig’iga nisbatan silindrik simmetriyaga ega va mosravishda 

-(
sigma
) bog’lar hisoblanadi.
Molekulaning tuzilishi shu bilan chegaralanmaydi. 
sp
2
-Orbitallarni hosil bo’lishida har 
bir uglerod atomi mavjud uchta r-orbitalning faqatgina bittasidan foydalandi. Foydalanilmay 
qolgan 
r
-orbital ikki teng qismdan iborat bo’lib, ulardan biri uchta 
sp
2
-orbital tekisligining 
ustida,boshqasi esa ostida joylashadi; ularni bittadan elektronlar band qiladi. Agar bir uglerod 
atomining 
p-
orbitali boshqa uglerod atomining 
p-
orbitali bilan qoplansa, elektronlarning 
juftlashuvi amalga oshadi va qo’shimcha bog’ hosil bo’ladi. 
Etilenmolekulasi: uglerod – uglerod qo’shbog’ 
p-
Orbitallarning qoplanishi 

-elektron buluti atomlar joylashgan tekislikning ustidan va ostidan 
o’rin egallaydi 
Bu bog’ 
p-
orbitallarning qoplanishi natijasida hosil bo’ladi va uni boshqa shaklga ega 
bo’lgan 

-
bog’dan farqlash uchun 

-
bog’ (
pi
-bog’) deyiladi. 

-Bog’ ikki qismdan iborat bo’lib, 
atomlar joylashgan tekislikning ostidan va ustidan o’rin egallaydi. Kamroq qoplanganligi tufayli 

-
bog’ uglerod–uglerod 

-
bog’ga nisbatan kuchsiz hisoblanadi. Qoplanish oltita atomlar bir 

---

54 
tekislikda joylashganda amalga oshishi mumkin. Shunga asoslanib, etilen - tekis molekula deyish 
mumkin. 
Shunday qilib, uglerod - uglerod “qo’shbog’” mustaxkam 

-
bog’dan [83 kkal 
(347,46

10
3
Dj) etan tuzilishidagi ma`lumotlardan] va mustaxkamligi kamroq bo’lgan 

-
bog’ [62 
kkal (259,58

10
3
)] dan iborat. Bog’larning umumiy energiyasi, 145 kkal (607,09

10
3
Dj) ga teng 
bo’lib, etandagi oddiy uglerod - uglerod bog’ energiyasidan [83 kkal (347,46

10
3
Dj)] katta. 
Etilendagi uglerod atomlari bir-biriga yaqin bo’lgani uchun, uglerod - uglerod orasidagi masofa 
etandagiga nisbatan qisqa, shuningdek uglerod - uglerod orasidagi qo’shbog’, uglerod - uglerod 
orasidagi oddiy bog’dan qisqa. Etilenning tuzilishini bunday kvant mexanik tasviri tajribalar 
natijasida tasdiqlangan.
Elektronlar difraksiyasi va spektralizlanishlar, etilen 
bog’lari orasidagi burchaklar 120 ° (2,094 rad) teng bo’lgan tekis 
molekula ekanini isbotlaydi. Etilendagi uglerod - uglerod 
orasidagi masofa 1,34 
о
А
(13,4