Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

1824
yilda Berseliusning shogirdi, nemis ximigi 
F.Vyoler
laboratoriya sharoitida 
disiandan
o`simlik organizmida uchraydigan 
oksalat 
kislotani oldi.
CN
CN
COOH
COOH

disian oksalat kislota 
N
≡
C
−
C
≡
N + 4HOH 
→
 HOOC
−
COOH + 2NH
3
 
Ayniqsa 
F.Vyolerning 1828
yili oddiy anorganik tuz-
ammoniy sianatdan
hayvon 
organizmida hosil bo`ladigan 
mochevinani 
sintez qilishi vitalistik ta’limotga juda katta zarba 
berdi. Buning uchun u avval kaliy sianatni hosil qilgan:
KCN + [O]
 
→
 KOCN
 
So’ngra kaliy sianatni ammoniy sulfat ta’sirida parchalab, ammoniy sianat hosil qilgan:

---

20 
KOCN
 + 
(NH
4
)
2
SO
4
 
→
 2NH
4
OCN 
+
 K
2
SO
4
Ammoniy sianatni qizdirib mochevina olgan: 
NH
4
OCN 
→
 H
2
N – CO – NH
2
Bu kashfiyot kimyoda katta burilish yasab, organik moddalarning hosil bo`lishida hech 
qanday 
«hayotiy kuch»
qatnashmasligini isbotlab berdi. 
1842
yili buyuk rus olimi 
N.N. Zininning
nitrobenzoldan 
anilin
olishi, 
1845
yili nemis 
ximigi 
Kolbening sirka kislota
sintez qilishi. 
1854 
yili fransuz ximigi 
Bertloning yog`ni
hosil 
qilishi va 
1861 
yili rus olimi 
Butlerovning 
oddiy 
chumoli 
aldegididan 
shakarsimon
modda 
hosil qilishi 
«hayotiy kuch» 
haqidagi reaksion idealistik ta`limotga batamom zarba berdi va 
organik kimyo fanining rivojlanishiga katta yo’l ochildi.
Organik moddalar tarkibida 
uglerod 
elementi albatta bo`lishi 
XVII
asrda uzil kesil 
isbotlandi. Shu bilan birga ko`pchilik organik birikmalar tarkibida uglerod elementidan tashqari 
vodorod, kislorod, azot va boshqa elementlar borligi aniqlandi. 
1861
yili Qozon universitetining professori 
Aleksandr
Mixaylovich Butlerovning
organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasini yaratishi organik kimyoning rivojlanish 
tarixida olamshumul ahamiyatga ega bo`ldi. 
A. M. Butlerov
o`zining 
«Organik kimyoni to`liq o`rganishga kirish»
degan kitobida 
uglerod birikmalari anorganik birikmalarga nisbatan beqaror ekanligini, uglerod boshqa 
elementlar bilan birikib xilma-xil birikmalar hosil qilishini, uglerodli ko`pchilik birikmalar bir 
xil empirik formulaga ega bo`lib, tuzulishi va xususiyatlari jihatdan farqlanishini ko`rsatib berdi 
va bu hodisani izomeriya deb atadi.
Uglevodorodlarda vodorod atomlari boshqa elemenlarning atomlariga almashinib yangi 
birikmalar hosil qilishi mumkin. Shu sababli organik kimyoni ba’zan uglevodorodlar va ularning 
hosilalari kimyosi deb ham ataydilar. 
Uglerod birikmalari hosilalarinig kimyoviy xususiyatlari ulardagi funksional 
gruppalarning xossalariga bog`liq. Masalan, metanda vodorodning bitta atomi aminogruppa