Immunologiya doc

patologiyada tashxis =
ы
yish (diagnostika) ma=sadida:. 
1-bemor ajratmalaridagi noma`lum mikrob kulturasining turini 
ani=lash
da;
. 
2-Bemor 
=on 
zardobini 
noma`lum 
antitanalarini 
ani=lashd
a
 
amaliyotda keng =
ы
llaniladi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

23 
Antitanalar past dispersiya va korp
us
kulyar (bak-ya) eritrotsitlar, 
t
ы
=ima shujayralari bilan izotonik eritmada erimaydigan tola yoki donador 
k
ы
rinishda ch
ы
kadigan komplek
s
larning shosi
l
=iladi. 
B
u reaktsiyalar 
agglyutinatsiya reaktsiyasi nomini olgan. Bu sholda biriktirish xususiyatiga 
ega b
ы
lgan antitanalar – a
gglyu
tin
in
lar,
antigenlar
– ag
g
lyut
ino
genlar deb 
ataladi. 
Birinchi bos=ichidir – antitana bilan antigen birikadi. 
Ikkinchi bos=ichda – esa antigen – antitana kompleksi elektrolit 
ta`sirida (0,85% NaCl eritmasi) ta`sirida ch
ы
kmaga tushadi.
Agglyutinatsiya reaktsiyasidan foydalanildi. 
Bakteriyalar
 kulturasining (yu=ori tipida paratif , dizentiriya ( xo
lera
 )
vabo va bosh=a serologik xususiyatlarini identifikatsiyalashda diagnostik 
agglyutinlovchi zardoblar ishlatilgan sholda). 
+orin tifi, k
o
ratmo
l
brutse
ll
yoz
i
, tulya
ryarem
i
ya
, ri
k
ket
ts
ioz va 
bosh=alar 
serodiagnostinasida 
ma`lum 
antigenlar 
(diagnostikum) 
ishlatishgan sholda: 
YU=umli kasalliklar serodiagnostikasida agglyutinatsiya reaktsiyasi 
uchun zarur b
ы
ladigan ingradientlari: 
Tekshirilayotgan =on zardobi (0,1-1,2 ml). 
Diagnostikum - kerakli antigen. 
Neytral 
r
eaktsi
yaga 
ega 
disti
ll
a
n
gan 
suvdagi 
NaCl 
ning 
0,9%
li(
izotonik) eritmasi, ya`ni elektrolit. 
Agglyutinatsiya reaksiyasining =
ы
yi
li
shi. 
Probirkaga 0,5 ml elektrolit solinib 1:50 nisbatidagi zardob (0,1 
zardobdan 0,4 ml NaCl eritmasi) =
ы
shiladi va 1-2 tomchi diagnostikum 
tomiziladi. Propirkada 1:100 nisbatdagi serotirilga shosil b
ы
ladi. 
Ikkinprobirkaga esa diagnostikum tomizilmaydi. 
Probirkalar chay=alib, teriostaga 370 S da 2 soat =
ы
yiladi. Keyin esa 
18-24 soat davomida xona +0 sida somatik antigenlar r-yasi =ayd =ilindi. 
Reaktsiya 
natijalari 
=urollashgan 
k
ы
z 
yordamida 
ch
ы
kma 
aista 
chay=atilgan 
sholda 
ы
=iladi. 
Musbat 
reaktsiya 
ch
ы
kma 
oson 
parchalanadigan tolalar (n - agglyutinatsiya) yoki d
on
a
la
r (o – 
agglyutinatsiyalardan iborat b
ы
ladi). Reaktsiyaning 
aniq
liga k
ы
ra ch
ы
kma 
ustidagi suyu=lik ma`lum darajada tini=lashadi. Reaktsiya darajasi 4 ta 
plyus (
+
) tizim b
ы
lishicha basholanadi. 
a) t
ы
li= agglyutinatsiya – suyu=likning t
ы
li= tini=lashishila 4 ta plyus
++++ 
b) deyarli t
ы
li= - 3 ta plyus
v) t
ы
li=siz =isman shujayra – 2 ta plyus
g) agmotinatsiya belshilashi – 1 ta plyus
d)
sh
ubshali reaktsiya 
+\-
 
e)manfiy 
reaktsiya 
– 
minus 
(-)ch
ы
kma 
y
ы
=, 
suyu=lik 
gomogen,shujayra 2-chi probirka
da (
nazorat probirka) sham xuddi 
shunday b
ы
ladi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

24 
Noma`lum kulturani solishtirib ani=lashda (identifikatsiyalashda) spirt 
bilan tozalangan predmet oynasiga di
ag
nostik ag
gl
yuti
n
lovchi zardob 
tomiziladi.
 Past
e
r pepitkasida kerakli diagnostik
um
 suyultiriladi 
va 
1-2 tomchi 
tomiziladi, shar 1 tomchiga bitta petlya (24 soatda) tekshirilayotgan kultura 
tomiziladi va aralashitiriladi. Reaktsiya natijasi 3-10 minutdan s
ы
ng ma`lum 
b
ы
ladi. Musbat reaktsiyada tomchida ag
g
lyu
ti
ni
n
 tolalari yoki donalari shosil 
b
ы
ladi. 
Kontrol sifatida NaCl ning izotonik eritmasi va kultura aralashmasi 
olinadi. 
 
 
 
 
9.
 
Pretsipitatsiya reaktsiyasi. 
Pretsipitatsiya reaktsiyasi e
rigan antigen – pr
e
 tsipitinogen
va 
a
ntitana – pr
e
tsip
it
inlar birikmasini elektrolit ta`sirida pr
e
tsipitat 
ch
ы
kmasi shosil =ilishga asoslangan. 
Pretsip
i
t
i
nogen sifatida turli o=sil (shayvon, 
o’simlik, mikrob tabiatli
 
o=sil
lar)
, issi=likka b
ardoshli pritsepitinogenlar (Sibir yarasi, chuma(o’lat), 
tulyaremiya 
=
ы
z\atuvchilari) 
ishlatilishi mumkin
. 
Pr
etsip
it
a
tsiya reaktsiyasi yu=o
ri
sezgirli 
va
 
o’ziga 
xos b
ы
lib, juda 
suyulti
rilgan 
eritmalarda ham antigenlarni 
ani=lash imkonini be
r
adi. 
Pr
etsip
it
a
tsiya reaktsiyasi 
amaliyotda ishatiladi: 
1. 
YU
=umli 
kasalliklar 
tashxis
da
 
(diagnostika) 
(sibir 
yarasi, 
tu
lyarem
iya, chuma va bosh=alar)
da
 ishlatiladi. 
2. Ba`zi bir bakteriya
lar, misol uchun
streptokoklar iden
ti
f
i
k
a
tsiya
si
va 
ti
p
larini ani=lashda.
3. Sud tibbiyotida - =on do
g`
lari, sperma
lar
 tur
larini
 ani=lashda. 
4. Ozi= - ov=at mashsulotlari (
sut, 
g
ы
sht, bali=, asal.) 
tabiiyligini 
aniqlash uchun.
 
5. Biologiyada 
ы
simlik navlari, shayvon turlari 
va mikroorganizm 
shtammlari 
orasidagi 
genetik yaqinlikni aniqlashda
. 
Termopretsipitatsiyada tekshirilayotgan material antigenni aniqlash uchun 
avval qaynatiladi, so’ngra filtirlanadi va tashxis qo’yish uchun ishlatiladigan 
diagnostik pretsipitlovchi zardobga qatlam ko’rinishida quyiladi. 
Noma`lum oqsilni aniqlash uchun pretsipitatsiya reaktsiyasiga zarur 
komponentlar: 
1.
 
Antitana – pretsipitin, ya`ni ot oqsiliga qarshi immun zardob 
(1:10000). 
2.
 
Antigen – pretsipitinogen – ot oqsili (1:1600). 
3.
 
Izotonik eritma – 0,85% NaCl eritmasi. 
Reaktsiyani qo’yish tartibi: 
Pretsipitatsion probirkaga Paster pipetkasi yordamida 1ml atrofida 
pretsipitin zardobi solinadi. Zardob probirka devoriga tegishi mumkin emas. 
Boshqa probirka yordamida 1ml antigen – noma`lum oqsil olinadi va probirkani 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

25 
egilgan xolatda ushab asta – sekin zardob ustiga quyiladi. Bunda antigen antitana 
ustida qatlam shakida tushishi kerak. 
Reaktsiya musbat chiqqanda antitana – antigen chegarasida uzuk shaklida 
loyqalanish hosil bo’ladi. Bu sinalayotgan antigen olingan immun zardobga mos 
kelganini ko’rsatadi. Reaktsiya juda sezgir hisoblanadi. SHuning uchun ham 
antigen izotonik eritmada suyultirilgan holda ishlatiladi. 
Immunokompetent shujayralar darajasida ularning gistogenezi va 
tashkillanishi jarayonida amalga oshadi. Antigen determinati shakllanishi 
jarayonida antigen tanilishi va =ayta ishlanishi bos=ichi kuzatilib, 
ы
ziga xos 
immun javob shosil b
ы
ladi. 
Immun javob autosom dominant IR – (immune - respons) genlari 
nazoratida b
ы
lib immun javobning yu=orin b
ы
lishini bosh=arilishi T-
xelperlar (yordamchilar) ta`siri ostida yuzaga keladi. Ba`zi bir organizmlarda 
ushbu gen yu=ori immun javobni yuzaga chi=arsa, bosh=alarda nisbatan 
past immun javob shosil b
ы
ladi. Bu genlar T-limfotsitlarda antegenni 
tanuvchi tuzilmalarni kodlaydi. 
Odam organizmda IR-renlar T–limfotsitlarning in vitro sharoitida T-
xelper omillarining shosil =ilish xususiyatlari 
ы
rganilganda ani=langan. 
Oxirgi yillarda immun javob genetikasi tad=i=otlarda ani= bir antigenga 
nisbatan paydo b
ы
ladigan immun javob =onuniyatlari va mexanizimlari 
popipepdit antegenlar yordamida 
ы
rganilgan. 
Tad=i=otlar turini antigen vetermentlarning immun javoblari musta=il 
ravishda b
ы
lishligini k
ы
rsatadi. Olib borilgan tajribalarda k
ы
pgina 
antigenlarga nisbatan shosil b
ы
ladigan immun javoblar fa=at IR-genlar 
nazoratidagina b
ы
lmasligini isbotladi. Tajribada ma`lum bir genga javob 
bermaydigan 2 gurushdagi sich=onlarning immun javobi ularning F1 
gibriddagi organizmlarida immun javobini shosil =ilgan. Demak, immun 
javobga ega b
ы
lmagan va 1a-genlarning maxsulotlari =
ы
shilishi natijasida, 
ya`ni 1a-o=sillarning ishtirokida limfotsitlar antigenlarga nisbatan javob 
reaktsiyasining yuzaga chi=argan. 
Antigenlar - murakkab organik moddalar b
ы
lib ular organizmga 
ы
ziga 
xos =arshi ixtisoslashgan javob reaktsiyasining keltirib chi=aradi. 
Antitanalar esa - organizmda ma`lum antigenlar ta`siri ostida plazmatik 
shujayralar tomonidan sintezlanadi va antigen bilan birikib uni 
zararsizlantirish =obiliyatiga ega b
ы
ladi. SHu tufayli antetanalar immun 
jarayoning ixtisoslashganligini ta`minlovchi asosiy omillardan biri b
ы
lib 
shisoblanadi. Antitananing antigen bilan bo\lanish jarayonida =on 
plazmasida b
ы
lgan maxsus o=sillar yoki komplement sham ishtirok etadi. 
Komplement bu jarayonda keskin faollashib antigenlarning aititanalar 
tomonidan zararsizlanishini ta`minlaydi. 
 

Kumbs reaktsiyasi t
ы
li= b
ы
lmagan 
bir valentli antitanalarni aniqlash 
uchun ishlatiladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

26 
T
ы
li= b
ы
lmagan antit
a
nalar – korpuskulyar yoki e
rigan a
ntigenlar 
bilan makroskopik k
ы
rin
maydigan
feno
men
l
i
 
ы
zaro munosabatda b
ы
ladi. 
T
ы
li= b
ы
lmagan antitanalar 
bir
valentli
gi
 tufayli (faol markazi 1 ta) antigen 
deter
m
ina
n
tini ”
berkitib”
=
ы
yadi. Natijada keyinchalik t
ы
li= ant
i
tanalar bilan 
birgalikda munosabatda b
ы
la ol
ish
maydi,
shuning uchun ham ular 
 
b
loklovchi 
ant
i
tanalar deb sham ataladi.
Kumbs usul odam =on zardobi glob
uli
nlari bilan immun
i
zatsiya 
=ilingan =uyonlarning sp
e
tsifik antilobul
i
n
l
i zardoblari t
ы
li= 2 valentli 
antitana
 shisoblanadi. 
 Tekshirilayotgan zardobning t
ы
li= b
ы
lmagan antetanalar b
ы
lsa, ular 
ant
i
genlar bilan t
ы
li= munosabatda b
ы
l
isha
di
,
ya`ni uning yuzasiga 
adbsorbtsiyalanadi. 
Diagnostik antig
lobulinli zardob
=
ы
shilganda esa antiglob
u
l
inl
i 
antitanalar
 antigenga s
ы
rilgan
to’liqsiz
 antit
analar 
bilan 
ы
zaro munosabatda 
b
ы
ladi va 
ag
g
lyut
ina
ts
iya k
ы
rinishda mikroskopik ani=lanadi.
Kumbs reaktsiyasining asosi shundan iboratki
,
 
misol uchun
rez
u
s 
musbat (
Q)
e
ri
trotsitlar organizmda 
sensibi
l
iz
a
tsiyala
shgan t
ы
li=siz a
nti
rezus
-
 
antitanalar bilan a
n
t
iglobulinli
zardob ta`sirida gem
a
gl
yut
inatsiyani sodir 
=iladi. 
Plastinkali Kumbs reaktsiyasini qo’yilishi reaktsiyasi. 
 
Toza yo\si
z
lashtirilgan predmet 
oynachasiga
tajriba (chapda) va 
kontrol – 
birinchi
(
ы
rta to
mchi)
 
bir
to
mchi
dan 5%
li
yuvi
lgan
bemor 
eritrotsitlari va 
k
o
n
trol- 
ikkinchiga
 (
o’ngdagi tomchi)bir
 tom
ch
i 5% 
li 
xuddi shu 
guruxdagi 
donor eritrotsitlari tomiziladiSo’ngra
 tajriba 
va kontrol- 2 –ikkinchiga 
bir tomchidan antiglobulinli zardob, kontrol-1 –birinchiga bir tomchi NaSl-ning 
0,85%li iz
o
tonik 
eritmasi 
tomiziladi. Reaktsiya natijalarning 5-10 minutdan 
keyin k
ы
r
ish 
mumkin.

R
eaktsiya musbat b
ы
lganda eritrotsitlar 
ы
zaro 
yo
pish
ib
E
tomchi tini=lashib =oladi. Reaktsiya manfiy(-) b
ы
lganda tomchi 
gomogen pushti 
xira 
b
ы
ladi. 

 

 
Viruslarga =arshi immunitet bakteriya va bosh=a patogen agentlarga 
nisbatan sodir b
ы
ladigan immun reaktsiyalardan 
ы
ziga xosligi bilan ajralib 
turadi. Bu 
ы
ziga xoslik virusning tabiati, ularning molekulyar va genetik 
darajadagi parazitligi bilan bo\li=. 
Virusli kasalliklar patogenezining asosini virus va unga sezgir b
ы
lgan 
xujayralarning 
ы
zaro munosabati tashkil =iladi, chunki virusli infektsiya 
birinchi navbatda chidamsiz shujayralar infektsiyasidir. SHujayradan 
tash=ari sholatda viruslar shayotchanligini sa=lab =oladi, lekin shayot 
faoliyatini davom ettira olmaydi. SHuning uchun sham viruslarga =arshi 
immunitetni yuzaga keltirishning asosiy shartlaridan biri shujayrani virusli 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

27 
genetik axborot kirishidan shimoya =ilish va viruslarning k
ы
payishini 
(reproduktsiyasini) t
ы
xtatishdir. 
Xujayra tash=arisidagi virusga nisbatan b
ы
ladigan immun reaktsiya 
bakteriya va taksinlarga =arshi reaktsiyalarga 
ы
xshash, ya`ni patogen 
agentga =arshi y
ы
nalgan. Demak, viruslarga nisbatan sodir b
ы
ladigan 
shimoya reaktsiyalari umumiy immunologik =onuniyatlarga b
ы
ysunadi: 
1.Xar =anday 
ы
ziga xos immunologik javob antigenlar. 
2.Immunokompetent xujayralar. 
3.Antitana ishtirokida yuzaga keladi. 
Viruslarning antigeni sodda tuzilishiga =aramasdan, ularning 
tashkillanishi murakkab b
ы
lib, virionlarning tuzilmasi va ularning kimyoviy 
tarkibiga bo\li=. Bir molekula nuklein kislota va =obi=dan (kapsid) iborat 
virion sano=li antigenlarga ega. (polimelit virusi). Tashki =obi= - 
superkapsidga ega virionlar esa murakkab naborli antigenlardan tashkil 
topgan b
ы
ladi (misol uchun gripp virusi). 
Organizmning virusga =arshi shimoyasi antibakteriya shimoya singari 
nospetsifik va spetsifik shimoya omillariga b
ы
linadi. 
Viruslarga =arshi nospetsifik shimoya omillariga =uyidagilar kiradi. 
1. Virus faolligi ingibitori – normal zardob va shilli= =avat sekretlarida 
b
ы
ladigan o=sil moddalar. Ular termostabil (
α
ingibitor – viruslarning 
gemogiyutinin 
faolligini 
bloklovchi 
va 
termolobil 
β
 
ingibitor 
– 
antigemoglyutinin va viruslarni neytrallovchi) b
ы
ladi. 
2. Interferenlar – past temperaturada ultrabinafsha nurlar kislotalar va 
ish=orlarga chidamli toksik shususiyatga ega b
ы
lmagan limfoid a`zo va 
shujayra tizimning mashsuloti b
ы
lgan o=sil modda. 
Interferon virus bilan zararlangan shujayrada viruslar k
ы
payishga 
t
ы
s=inlik =iladigan 
ы
ziga xos o=sil ishlab chi=arilishini ta`minlaydi. 
Interferon =on or=ali organizmning shamma joylariga tar=aladi va virus 
bilan alo=ada b
ы
lmagan xujayralarning (virus bilan) zararlanishining oldini 
oladi. Odam interferoni shayvon organizmida ta`sir k
ы
rsatmaydi va 
aksincha. 
3.Viruslarning buyrak, yu=ori nafas y
ы
llari, xilpillovchi epiteliyalari 
or=ali chi=arlishi, viruslar t
ы
plamining shosil b
ы
lishi (tsitoplazmatik 
kiritmalarda) tsitoplazmaning zararlangan =ismining chegaralanishi. 
4.Tana temperaturasi oshishi va buning natijasida virusilarning 
k
ы
payishi tormozlanadi, moddalar almashinuvi kuchayadi. 
Ы
ziga 
xos 
viruslarga 
=arshi 
gumoral 
omillarga 
spetsifik 
immunoglobulinlar – antitanalarning plazmatik shujayralar tomonidan ishlab 
chi=arilishini k
ы
rsatish mumkin. Antitanalar =ondagi virus zarralarini 
neytrallaydi, tsitotoksik limfotsitlar – effektorlar esa viruslar bilan 
zararlangan shujayralarni y
ы
=otadi, organizmning viruslardan tozalaydi. 
(agarda virus bilan zararlangan shujayra ichki shimoya omillari (interferon, 
enzim - nuklein kislotalar replikatsiyasini nazorat =iluvchi va bosh=a 
omillar) viruslarning k
ы
payishiga t
ы
s=inlik =ila olmasa). 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

28