2-Mavzu: O’tkinchi jarayonlarni operator usulda xisoblash

Rasm-19.3 
Rasm-19.4 

---

Demak zanjirdagi o’tkinchi tok quyidagi qonuniyat bilan o’zgaradi: 






t
u
m
u
m
e
Z
U
t
Z
U
i







)
sin(
)
sin(
Agar zanjirni ulash (

) paytda sodir bo’lsa, erkin tok o’zmnmng 
mumkin bo’lgan maksimum qiymatiga erishadi, ya`ni: 
Z
U
i
m
эрк


)
0
(
Bunda zanjirga berilgan kuchlanish davrining yarmiga teng bo’lgan vaqtdan 
so’ng, o’tkinchi tok xam o’zining eng katta qiymatiga erishadi. Ammo nazariy 
jixatdan tokning maksimumi xatto vaqt doimiysining eng katta qiymatlarida xam 
turg’unlashgan tok ampliduda qiymatining ikkilanganligidan ortmaydi. 
 
R va L elementlariketma-ket ulangan zanjirda
qisqa tutashuv
Boshlang’ich toki i(0
-
)

0 noldan farq qiladigan r, L elementlari ketma-ket 
ulangan zanjirda qisqa tutashuv bo’lganda o’tkinchi jarayon vujudga keladi. 
Bu zanjir kommutatsiyaga qadar qo’shimcha rezistor (r
0
) orqali o’zgarmas 
kuchlanishga ulangan bo’lib, t

paytda qisqa tutashadi. Agar kommutatsiyaga 
qadar turg’unlashgan tok quyidagiga teng bo’lsa: I
0

U
0

(r
0

r), u holda 
kommutatsiyadan so’ng u nolga teng, chunki kontur manbadan ajragan bo’lib, ilgar 
g’altakka tok olib kirgan magnit maydon energiyasi (W
M
)rezistor (r) da issiqlik 
energiyasiga aylanib asta-sekin nolgacha kamayadi.
O’tkinchi rejimdagi zanjirning differentsial tenglamasi va o’tkinchi i(0
-
)qi(0) 
dan quyidagini aniqlash mumkin: Aq
r
r
U

0
0
tok quyidagicha bo’ladi:
0


эрк
эрк
ri
dt
di
L
; i

i
erk

A

e
-t

O’tkinchi tokni quyidagicha ifodalash mumkin: iq


t
t
e
I
e
r
r
U




0
0
0
Induktiv g’altakdagi o’tkinchi kuchlanish miqdori jixatidan rezistordagi 
kuchlanish tushuviga teng, lekin ishorasi qarama-qarshi bo’ladi (Rasm-21.5.v), 
ya`ni: 
u
L
q


t
t
e
I
r
e
r
r
r
U
dt
di
L









0
0
0
; u
r
qr

iqr

I
0


t
e
