Mavzu: tayanch harakat tizimining yosh hususiyatlari va gigiyenasi

 
Suyak hujayrasi va suyak tarkibidagi moddalar
Suyak hujayralari uzoq davom etadigan jarayonlar(protses) orqali bir-biri 
bilan bog`langan. Ular hamma tomondan tarkibi va joylashishi noodatiy bo`lgan 
suyak atrofidagi(hujayralararo matriks) moddalar bilan o`ralgan. Hujayralararo 
matriks kollagen tolalarga juda boy, ular organik tuzlar (kalsiy tuzlari, ayniqsa 
kalsiy fosat va kalsiy karbonat) bilan boyitilgan bo`ladi. Bular suv (20-25%), 
organic moddalar (25-30%) va anorganik moddalar (50%). Minerallar kristallar 
shaklida to`planadi va suyakka o`ziga xos fiziologik qattiqlik beradi. U intensive 
metabolitik jarayonlarni osonlashtiradigan o`ziga xos qon-tomir tizimiga ega 
bo`lib, bu suyaklarga biologik o`zgaruvchanlik xususiyatini beradi. Bukilmaydigan 
juda qattiq suyak materiallari yashovchan bo`lib, tanada stress kechayotgan 
paytdagi o`zgarishlarga osonlik bilan moslasha oladi. Anorganik va organic 
moddalar aralashib ketgan va ularni faqatgina mikroskopik tekshiruvlar natijasida 
farqlash mumkin. 
Agar suyak kuydirilsa, faqatgina anorganik mineral skeletonlar qoladi va 
suyak mo`rt bo`lib qoladi. Agar suyak kislotaga botirilsa, unda faqatgina organik 
moddalar qoladi va suyak rezinadek egiluvchan bo`lib qoladi
1
. 
Skelet - bosh, umurtqa pog‘onasi, elka kamari, ko‘krak qafasi, chanoq va 
qo‘l oyoq skelet qismlaridan tashkil topgan. 
1Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, 
The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003.455-499 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

Umurtqa pog‘onasi 33-34 umurtqalardan tashkil topgan bo‘lib, bulardan 7 
tasi bo‘yin, 12 ta ko‘krak, 5 ta bel, 5 ta dumg‘aza va 4-5 ta dum umurtqalaridir. 
Katta odam umurtqa pog‘onasi 4 ta egrilikdan iborat. 1-chi egrilik bo‘yin qismida 
oldinga qarab bo‘rtib chiqqan. 2-chi egrilik ko‘krak qismida orqaga qarab, 3-chi 
egrilik bel qismida oldinga qarab, 4-chi egrilik dum va dumg‘aza qismida orqaga 
qarab bo‘rtib chiqqan. Bog‘cha yoshining oxirida umurtqa pog‘onasining 
egriliklari hosil bo‘ladi. O‘smirlik davrida bel egriligi vujudga keladi. Odamning 
23-26 yoshida umurtqaning barcha qismi suyaklanadi.
Ko‘krak qafasi 12 juft qovirg‘alar va tush suyagining birikishidan hosil 
bo‘ladi. Ko‘krak qafasining shakli 2 xil: uzun ensiz va qisqa keng. Ko‘krak 
qafasining asosiy shakllari konussimon,ssilindirsimon va yassi bo‘lishi mumkin.
Qo‘l skeleti elka kamarining suyaklari – ko‘rak va o‘mrov, bilak, tirsak, 
pancha suyaklaridan iborat. Elka suyagi 20-25 yoshda, bilak suyagi 21-25 yoshda, 
tirsak suyagi 21-24 yoshda, kaft usti suyaklari 10-13 yoshda, kaft suyaklari 12 
yoshda, barmoq; falanga suyaklari 9-11 yoshda suyaklanadi. U narsa ta’lim – 
tarbiya, Mehnat, jismoniy tarbiya, rasm solish va yozishda e’tiborga olinishi kerak. 
Oyoq skeletiga chanoq kamarining suyaklari va son suyagi, boldir suyaklari 
va pancha suyaklari kiradi. Chanoq suyaklarining suyaklanishi jismoniy tarbiya va 
Mehnatda e’tiborga olinishi kerak. Chanoq suyaklari notog‘ri birikishi uzoq 
muddat notog‘ri o‘tirish, tik yurish, og‘ir yuk ko‘tarish, ovqatlanishning etarli 
bo‘lmasligi natijasida vujudga keladi. Son va kapa, kichik boldir suyaklari 20-24 
yoshda kaft oldi suyaklari 17-21 yoshda, oyoq pancha falangalari 15-21 yoshda 
to‘liq suyaklanadi. Oyoq panjasi uzoq muddat tik turish, tor oyoq kiyim 
kiyishganda oyoq panjasi tekislanadi va tekis pancha kasali vujudga keladi.