Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Эксперимент методи
. Эксперимент методи табиий ва лаборатория 
эксперименти 
турларига 
бўлинади. 
Бу 
метод 
психик 
ҳолатни 
таърифлашгагина эмас, балки уларни тушунтириб беришга ҳам имкон 
беради.
Кузатишдан фарқли ўлароқ, психологик эксперимент тадқиқотчининг 
синалаѐтган фаолиятга фаол аралашуви мумкинлигини назарда тутади. 
Жумладан, психологик факт аниқ намоѐн бўлишига, унинг тадқиқотчи 
хоҳлаган йўналиш бўйича ўзгартирилишига, ҳар жиҳатдан тадқиқ қилиш 
учун бир неча марталаб такрорланишига имкон берадиган шарт-шароитни 
яратади.
Лаборатория экспериментининг характерли белгиси фақат унинг 
лаборатория шароитларида махсус психологик асбоб-ускуналар ѐрдамида 
ўтказишларида ва синалувчининг хатти-ҳаракаталари йўл-йўриққа биноан 
содир бўлиши билангина эмас, балки синалаѐтганлигини биладиган 
синалувчи (гарчи, одатда, синалаѐтган киши экспериментнинг моҳияти 
нимадан иборатлигини, қонкрет нимани ва нима мақсадда тадқиқ 
қилинаѐтганлигини билмаса ҳам) кишининг муносабати билан ҳам 
белгиланади. Лаборатория эксперименти ѐрдамида диққатнинг хоссаларини, 
идрок, хотира ва бошқаларнинг ўзига хос хусусиятларини тадқиқ қилиш 
мумкин. Ҳозирги пайтда лаборатория экспериментини кўпинча шундай 
тарзда ўтказишадики, унда одам одатдаги шароитларда бажариши мумкин 

---

бўлган фаолиятнинг баъзи психологик жиҳатлари моделлаштирилиб 
қўйилади. Жумладан, экспериментда анчагина ҳиссий зўриқиш вазияти 
моделлаштирилиб, унинг жараѐнида синалувчи, масалан, касби-кори учувчи 
бўлган киши англанилган ечимлар қабул қилиши мумкин. Юксак даражадаги 
уйғунликни тақазо этадиган мураккаб ҳаракатлар қилиши, асбоблардаги 
кўрсаткичларга муносабат билдириши ва ҳоказолар белгилаб қўйилган 
бўлиши мумкин. 
Табиий эксперимент (биринчи марта 1910 – йилда