Mavzu: Harakatli o’yinlar haqida asosiy tushunchalar. Reja

 

3.O’yin jamiyat tushunchasi sifatida. 

O’yin  faqat  inson  tomonidan  yaratilgan.  Hayvonlarning  o’zini  tutishi  va 

insonning o’yini orasida to’g’ri aloqa yo’q. 

Bu  o’z  navbatida  inson  o’yini  va  hayvonlar  o’yini  orasidagi  farq  va 

mutanosiblikni aniqlaydi. 

Insonning  harakatli  o’yinlarini  kuzatib  borib  olimlar  –  idealistlar 

hayvonlarning  reflektor  harakat  qilishi  bilan  taqqoslashadi.  Bu  harakatlarni 

«o’yin» deb atash shartlidir.  

Bundan  kelib  chiqib  «o’yinlar»  hayvonlar  o’yini  ularga  hayot  uchun 

kurashda yordam beradi. Bundan kelib chiqqan holda aytish joizki, yosh avlodning 

o’yinlari ularga shu davrdagi tuzumni saqlab qolishga xizmat qiladi. 

Hayvonlar «o’yini» tabiiy, ozod (erkin) bolalar tarbiyasidagi o’yin ham shu 

jihatdan reaktiv xarakterli bo’lishi kerak. O’smirlar yuragi juda ham his-hayajonga 

boy  bo’ladi.  Bu  esa  o’z  navbatida  ko’p  harakat  talab  qilinadigan  o’yinlarda 

o’smirlarda yurak urishi tezlashib va qon bosimi oshishi mumkin. 

Lekin  yuqoridagilardan  kelib  chiqib  chiniqqan,  ko’p  shug’ullangan 

o’smirlarning yuragi «to’latekis» emas deb xulosa qilish noto’g’ri. 

Juda  katta  jismoniy  mashg’ulotlar,  toliqish,  mashg’ulotlarning  uzoq 

cho’zilishi o’smirlarning yurak faoliyatiga salbiy ta’sir qiladi. 

---

Harakatli  o’yinlar  bilan  shug’ullanganda  mashqlarni  asta-sekinlik  bilan 

bajarib borish maqsadga muvofiq bo’lar edi.  

Nafas olishi qiyinlashishi, juda ham og’ir va bir xil quvvat talab qilinadigan 

mashqlar, o’yinlardan kechish kerak. 

O’yinlardagi xilma-xillik, harakatlarning tezligi nafas olishni tejaydi: sekin, 

lekin chuqur.  

O’smirlarning markaziy asab sistemasiga yuqori darajada hayajonlanish  va 

vaziyatlarning mutanosib emasligi o’ziga xos. 

Bosh  miya  qobig’ining  roli  ko’payib  aniqlik,  harakatlarni  tejash, 

koordinasiya, aniq maqsadga intilish, onglilik yaxshilanadi. 

His-hayajonni  jilovlash,  chidamlilikni  tarbiyalaydi,  intizomga  rioya  qilib, 

o’ynayotgan  o’rtoqlariga  nisbatan  munosabatni  yaxshilaydi.  O’smirlar  murakkab 

harakatli o’yinlar texnikasini o’zlashtirishadi.  Ayniqsa  chaqqonlik,  harakatlardagi 

mutanosiblik  va  boshqa  hislar  o’yinda  juda  kerak.  Bunday  o’yinlar  ko’p  harakat 

talab etmaydi va ular uzoq davom etadi.  

Ko’pgina o’yinlar o’smirlarning murakkab munosabati asosida tuziladi. 

Bu  asosan  jamoani  guruhlarga  binoan  ajralishi  paytida,  har  bir  guruh  o’z 

guruhi yutishini istaydi. 

Bunday  o’yinlarda  qoidalar  kichik  yoshdagi  bolalar  o’yini  qoidalariga 

nisbatan qiyinroq. 

O’yindagi  jiddiy  munosabatlar  (noroziliklar)  o’yin  qoidalariga  rioya  qilib, 

o’yinchilardan katta iroda va chiniqishni talab etadi. 

Sarguzashtlarga qiziqish, romantikaga, qahramonlikka hohish, o’smirlarning 

dramatik o’yinlari «joylarda» ovchilarning hatti-harakatini qilishga undaydi. 

Bu  o’yinlarda  dam  olish  maskanlarida,  turizm,  topografiyaga,  aloqa, 

sanitariyaga oid yengil shartlarni qo’llashga imkon beradi. 

O’smirlarda syujetsiz, musobaqa tarzidagi o’yinlarga qiziqishi katta. 

Koptok bilan bo’lgan o’yinlar sport o’yinlariga o’tish davrni bildirib, ularda 

sport texnikasi va taktikasi mavjud bo’ladi. 

Jamoada  guruhlarga  bo’linganda  o’yinchilar  rolini  aniqlab,  ularni 

«qo’riqlovchilar» va «hujumchilar»ga ajratadilar. 

Sport  o’yinlarini  yengillashtirgan  qoidalar  kichik  maydonlarda,  vaqtni 

kamaytirib, sport jihozlarini yengillashtirib o’tkazish tavsiya etiladi. 

Qiz-o’smirlar ham o’g’il bolalar o’ynaydigan o’yinlarni o’ynaydilar. 

O’zaro  o’yinlarda  ular  qiziqish,  istaklariga  jismoniy  talablari  asosida 

o’zlariga rol tanlaydilar. Qizlar ko’p kuch sarf qilinadigan o’yinlar «arqon tortish» 

komanda bo’lib chopishda o’g’il bolalarga yon beradi. 

Inson  o’yini  va  oliy  hayvonlar  qiliqlari  taqqoslanganda  ular  orasida 

intelektga qat’iyat his qilamiz. 

Masalan  «Quvlashmachoq»  o’yini  itlar,  maymunlar  qilig’iga  o’xshaydi. 

Bunda  ular  qochishga,  chap  berishga,  xavfdan  yashirinishga,  yoki  ovqat  izlashga 

kirishganday, bu o’yinda hayvonlar qilig’iga o’xshaganini ko’ramiz. O’yindagiday 

hayvonlar  ham  to’g’ri  chiziq  bo’ylab  yugurishadi,  birdagina  to’xtashadi, 

yo’nalishni  o’zgartirib  raqibi  tegishidan  qochadi.  Bu  yerda  deduksiya,  induksiya, 

analiz va sintez elementlari kiritilgan. Bu hayvonlar harakatini biz faqat qo’qqisdan 

---

qilingan  hujum  paytida  qochish  va    chap  berish  misolida  ko’ramiz.  Lekin 

hayvonlarning hamma harakatlarini ham odam harakati bilan taqqoslab bo’lmaydi. 

Hayvonlar  intellektual  harakati,  ularning  aqliy  rivojlanishi  signal  sistema 

bilan bog’liq. 

Bizning  aqliy  harakatimiz  hayvonlar  harakati bilan bir:  noma’lum  jismlarni 

tekshirish, sintez (ba’zi hayvonlar ) ikkovini birlashtirganda. Lekin diametrik fikr 

yuritish faqat insonga xos faqat unda ham eng oliy rivojlanish pog’onasida. 

Lekin o’yinlar  hamma  vaqt biz  uchun  dam  olish,  zavq olish  emas.  Bolalar 

dam  olish  uchun  o’ynashmaydi.  Ular  o’zlari  sezmagan  holda  o’yinlardan 

charchashadi.