14- схема
Бу схемадан таълим ж араёнида х,ар бир ахборотни укитувчи
узлаштирган даражада, унинг мантик,ий тафаккурига, нутрий
кобилиятларига, дунёкараши ва мафкурасига м у в о ф и к р ав и ш -
да баён кдчиниш и куриниб турибди.
Вербал мулокот шакллари кар хил булиб, уларни нг асо-
сийлари нутк с^злаш, маъруза, сукбатлаш иш , савол сураш ,
саволга жавоб бериш, ба\с, мунозара, музокара, хабар бериш ,
кенгаш , масла*ат, наси^ат, т ан б е* , таб ри к , сал о м л аш и ш ,
хайрлашиш кабиларни уз ичига олади.
Ушбу вербал мулокот ш аклларида кулланиладиган нут к,
интонациялари сузловчининг ф икрларидаги унинг м аксадига
мувофик булган маъно-мазмунларни чукурлаш тириш , якдол-
лаш тириш имконини беради.
Укитувчи укувчи учун маълум булган туш унчаларга асос-
ланган \о л д а янги ахборотларни тани ш ти риб, туш ун тириб
боради.
Бу жараёнда укувчилар ди ккатн и жамлаш, ти н глаш , эш и -
тиш , англаш , тушуниш, и д р о к килиш , м антилий ф и к р л аш
(тздпил килиш , к,иёслаш, умумлаш тириш ), хотирада сакпаш ,
кайта эслаш фаолиятлари билан банд буладилар. Бунда укувчи-
нинг кизик,иши, \аваси, э\ти ёж и , м анфаатдорлиги, крбилият,
истеъдод, иктидори унинг м уваф ф акияти асоси булади.
Ю коридаги фикримизнинг далили сифатида вербал муло
кот шаклларидан айримлари \а к и д а тухталиб утамиз.
Маърузаларни фаол усулда утказиш. Хар кан дай ю кори
савияда угказилган маъруза, гарчанд у фактларга б ой булса
\ам , агар узок вакт давом этса, укувчининг эш итиш кобилияти
сусаяди ва чарчайди. Бу \о л а т укувчини локайд эш итувчига
айлантиради. Маъруза канча у зо к давом этса, сам арадорлик
шунча камая боради.
Ш уни нг учун маърузани к и ч и к педагогик т ех н о л о ги я
даражасида куйидагича таш кил этиш Укувчилар учун кулайлик
турдиради.
Маърузачи уз маърузасини бир неча блокларга булади. Хар
блокини 15—20 минут давом эттиради ва \а р б и р блокдан
сунг тухтаб, мавзу билан б о гл и к киска савол-ж авоб, ф икр
алмашув олиб боради.
www.ziyouz.com kutubxonasi
М аъруза давомида ай рим муаммоларни уртага ташлайди.
Ш у вак,т оралирида бу муаммога укувчиларнинг муносабатини
аник,лайди, уларнинг ф икрлари ни тинглайди. \ а р бир фикр
билдирувчига и м кон и ят яратади. Аммо уни танкдд остига
олм ай, бошк,аларнинг ф икрларини \ам тинглайди. Бу \о л ат
маърузага булган муносабатни ижобий томонга узгартиради,
маърузага бефарк, к,арамасликка сабаб булади. Укувчиларни
я к к а тартибда су\батга тортиш 5 дак,ик>агача давом этади.
М аърузачи укувчиларнинг физикиш, интилиш , масъулия-
ти ош иб бориш ини кузатиб боради. Маъруза давомида мун-
тазам фаол иш тирок этувчилар, теран фикр билдирувчилар
м аърузачининг таянчига айланади.
М аъруза давомида мавзуни секин-аста укувчининг кунда-
л и к фаолиятига дойр м исоллар билан борлаб борилади ва к.иск.а
м унозаралар орк,али тегиш ли ечимлар топилади.
Ш у \олда кечган маърузаларда укувчилар вак,т цандай утга-
н и н и билмай коладилар. М аърузанинг яна давом этиш ини
х о \л аб , беф арк^ик ур н и н и \уш ёрлик, ички интилиш , ечим
кддириш эгаллайди, узлари дам ечимни топиш да шахсан иш
ти р о к этиш га \и сса куш иш га интиладилар.
Бундай маърузалар \а р и кки томоннинг узаро фаоллигини
ош иради, навбатдаги мунозараларга чорлайди.
Давра сухбатларн. Д авра сухбатида маърузачи-укдгувчи бош
таш килотчи булиб крлади. Давра су^батлари купинча укувчи-
ларга таниш ёки уларга як,ин мавзуларда утказилади. Давра
су^бати мавзулари, реж алари, саволлари укувчиларга бир неча
кун олдин таркдтилади. Бунда укувчилар учун мустак^ил тайёр-
гарлик куриш , бир-бирлари билан аввалдан узаро ф икр алма-
ш иш , кутубхона, интернетдан айрим маълумотларни туплаш,
кбайта иш лаш , кичик матн тузиш имконияти яратилади. Давра
су^батининг афзаллиги ш ундаки, дар бир укувчи унга инди
видуал тайёргарлик куради. Хар икки томон даврани утказишга
тайёргарлик билан келади. Су^батни укитувчи, баъзан етакчи
укувчилар олиб бориш и мумкин.
Д авра су^батлари д аре жадвали асосида олдиндан режа-
лаш тирилган *олда таш кил к,илинади.
Давра су^батининг я н а бир афзаллиги шундаки, дар бир
укувчи уз билимини, орзаки нуткини, шахеий ф икрини эмин-
эр ки н
намойиш этиш ига шароит яратилади. Укувчи дамда
ук^итувчининг ш ахеий м асъулияти ош ади, дам ук>иш, дам
урганиш биргаликда давом этади. Материални укиб-урганишга,
узаро ф икр алмаш иш га, узлаштиришга мотив ошади. Билим
олиш , унинг узлаш тирилиш и кафолатланади.
www.ziyouz.com kutubxonasi
М унозаралар утказиш. М унозараларни таш кил эти ш ва
утказиш ташкилотчидан жуда ж иддий тайёргарликни, иж одий
му^ит яратишни талаб этади. Ук,итувчи илгаридан м унозаранинг
мавзусини, уни утказиш реж асини, вак^ларини укувчилар б и-
лан узаро келиш иб олади.
Укувчиларга укув йили бош ланиш ида мунозара мавзулари
эълон килиниб, уларга тайёргарлик куришлари учун вак,т бе-
рилади. М унозара му^окамасига мактаб ра\барияти , ма^алла
фаоллари, мутахассислар так л и ф этилади. М унозарага бош -
ловчи тайинланади. Бошловчи жуда кенг камровли билим га
эга булиши керак.
Мунозара даврида вужудга келадиган муаммоли масалалар,
айник,са, чигал фикрлар буйича уларни чукур т а\л и л к,илиш
крбилиятига эга экспертлар так л и ф этилади. М унозарани олиб
боришда унинг иш тирокчиларини кизицтириб, ковуш тириб,
бош кариб, зарур йулланмалар бериб бориш м у \и м а^ам ият
касб этади. Айнан мунозара ж араёнида тугри хулосалар чик,а-
риш жуда катга масъулият талаб этади.
М ун озаралар мавзуга к и з и к и ш б и лдирган с и н ф л а р н и
кушиб, аксинча лолларда эса, уларни гуру\ларга булиб, зарур
булган айрим \олларда катта залларда, катга си нф хоналарида
олиб борилади. Мунозара эрки н ф икр юритиш ва уз шахсий
фикрини асослашга ургатади. Э н г мух,ими, укувчини мустак,ил
мутолаага, ф икр алмашув орк,али уз билим ва м ал ак аси н и
оширишга олиб келади.
Новербал воситалар им о -и ш о ра, кул, гавда \а р а к а т л а р и
оркдпи бирор маъно-мазмунни ифодалаш ёки таъкидлаш дан
иборат. Н овербал воситалар ж и д д и й а^ам иятга э г а булиб,
уларнинг урнини бошк,а нарса боса олмайди. И н со н н и н г *ар
бир х,аракати маълум маънога эга булиб, бу \а р ак атл ар турли
халк^арда турлича тушунилади. Бу \аракатларни новербал нут%
деб номлаш к,абул кдпинган. Н овербал нутк, и н со н н и н г у ёки
бу мускулларининг харакати оркали амалга ош ирилади. Ш у
уринда инсоннинг *ар кдндай \а р ак ат и , шу ж умладан, уни нг
фикрлаш и \а м ундаги маълум мускуллар \ар акати д ан иборат
эканлигини эслатиб утиш м а^садга мувофик,.
Визуал (кургазмали) воситалар педагогик технология ж а
раёнида укувчилар куз билан куриш лари учун мулж алланган
барча воситаларни уз ичига олади. Буларга си нф доскасидаги
ёзув ва боищ а тасвирлар, китоблардаги ёзув ва тасви р л ар ,
таркатма материаллар, укув плакатлари, фотосуратлар, тасви -
рий санъат асарлари, видео, к и н о тасвирлар, ж о н и в о р л ар ,
усимликлар, табиат объектлари, турли буюмлар ва б ош калар
киради.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Кургазмали воситаларнинг педагогик технологияда кулла-
н и ш и укувчиларга ургатиш керак булган ахборотга тегишли
м азм унни турли шакл ва усулларда курсатиш оркали тез, аник
ва тугри тушунтириш им кониятини беради. Буни куйидаги
схем а куринишида ифодалаш мумкин:
Do'stlaringiz bilan baham: |