гогика ривожига самарали \и с са куш дилар.
Асримиз ибтидосида юкррида номлари зи к р этилган ма^ал-
лий маърифатпарвар зиёлилар том онидан очилган янги усул
м актабларида о н а тили, \и с о б , ж у гр о ф и я , рус тили, д и н
таълими каби фанлар укитилган.
М унавваркори А бдураш идхонов, М уродхуж а С о л и \о в ,
Содик, Абдусаггоров ва бош к,аларнинг миллий мактаб учун
кдпган хизматлари катга а^амиятга эга булди.
Ш уни ал о\и д а таъкидлаш ж оизки, бу даврда купчилик
янги усул мактаблари миллий педагогика негизлари асосида
шаклланган эди.
Халк педагогикасига суянган илгор зиёлилар миллий анъ-
ана ва урф-одатларимизга мос келувчи янги усул жадид мак
таблари таш кил этиш гоясини илгари сурдилар. Айни пайтда
улар бу мактаблар рус-тузем м актабларидан ф ар к к,илиши
зарурлигини таъкидладилар. Уцувчининг ф икрлаш и, тафаккури
уз она тили оркали амалга ош ирилиш и кераклиги, шунингдек,
диний акидалар к,аторида дунёвий ф а н л а р \а м ук,итилиши
зарурлигини уктирдилар.
Узбекистон ижтимоий ^аётида, ж ум ладан хал к таълими
тизимида XX асрнинг с^нгги Ун йиллигида катта узгаришлар
юз берди. Республикада мактабгача тарбия муассасалари ва
мактаблар тармоги ривожланди, уцитувчилар хамда илм ий-
педагогика ходимлари тайёрлаш ж араёни такомиллаш ди.
Республикамиз истикдолга эриш гач, узбек педагогикаси
тарихида узок давр мобайнида так,икданган, эьтибордан четда
крлган маданий меросимизга кизикиш кучайди. Ундаги илгор
фикрлар таълим-тарбия ж араёнига татбик, этила бош ланди.
Янги мазмундаги дарсликлар, услубий кулланмалар яратишда
миллий-маънавий ва маданий меросимиздан кенг фойдаланил-
мокда. Чунки утмиш тажрибаси иш ончли манбадир.
Ю ртимиз мустакиллиги бизга ж а \о н мамлакатлари билан
барча со\алар катори таълим-тарбияда \а м бевосита халкдро
\амкорликка йул очди.
Бугунги кунда Узбекистонда халк>таълимини \а р томонла-
ма ривож лантириш учун барча и м к о н и я тл ар — иж тим оий-
сиёсий, маънавий-моддий шароитлар яратилди.
www.ziyouz.com kutubxonasi
ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯНИНГ АСОСИЙ
ЖАРАЁНЛАРИ
V Х ози рда педагогик технологияларнинг турлари куп булиб,
улар бир-биридан, юк,орида айтилгандек, айрим алоэдда йуна-
лиш ва максадларга асосий эътибор каратилгани билан фарк,-
ланади.
Педагогик технология жараёнларини урганишнинг содда-
лаш тирилган тартибини куйидагича тушуниш мумкин:
Тушунтириш — ахборотнинг маъно-мазмунини, ундан фой-
даланиш тартибини турли восита ва усулларни куллаб, тушун-
тирувчининг узи тушунган даражада бошкаларга етказиш фао-
лиятидан иборат жараён.
Тушуниш — ахборотнинг маъно-мазмунини идрок килиш,
ундан курсатилган тартибда муста кил фойдалана олиш.
Ургатиш — ахборотдан фойдаланиш ва турли \аракатларни
бажариш куникм аларини ургатувчининг узи урганган даражада
бош каларнинг такрорлай олишини турли восита ва усулларни
КУллаб амалга ош ириш фаолиятидан иборат жараён.
Урганиш — ахборотдан фойдаланиш ва турли ^аракатларни
курсатилган тар ти б д а м устакил баж ариш куни км аларин и
эгаллаш.
Узлаштириш — туш униш , урганиш оркали ахборотнинг
маъно-мазмуни, ундан фойдаланиш ёки \аракатларни бажариш
тартиби ту ф и си д а билим ва куникмалар *осил килиш.
У злаш тириш ш артли равиш да куйидаги учта дараж ага
ажратилади:
1) ургатилган билим, куникмаларни туф и такрорлаш;
2) уларни ам алий ф аолиятда куллаш , улардан тегиш ли
максадларда ф ойдаланиш имкониятига эга булиш;
3) уларни иж одий та\ди л килиш, киёслаш , умумлашти-
риш, хулосалар чикариш асосида такомиллаштириш фаолияти-
ни амалга ош ириш имкониятига эга булиш.
Ш у билан бирга, педагогик технологияларнинг ^аммасида
\ам бирдек кУлланиладиган ва таълим-тарбия жараёнининг
тарихий т а р к и б т о п и ш и д а ва р и во ж лан и б б ориш ида ?^ал
килувчи а \а м и я т г а эга булган асосий таркибий элементлар
сузлаш, курсатиш ва маш клар бажаришдан иборат булиб, улар
Узаро куйидагича кетма-кетликда ва богликпикда амал килади:
9- схема
www.ziyouz.com kutubxonasi
Бу схемадаги тушунча ва б о гл и ^ ш к л ар , асосан, бир бутун
\о л д а амал кили б, таъ ли м -тарби я ж а р а ё н и н и н г ва у ни нг
хозирги такомиллаш ган шакли булган педагогик технология-
ларнингасосий узагини ташкил к,илади. Ушбу схемадан педаго
гик технология ж араёни и ш т и р о к ч и л ар и булган укувчи,
укитувчи, таълим м енеж ери,
м етодист-технологнинг ф ао-
лиятларини таш кил килувчи асосий эл ем ен тл ар \ам аник-
ланади.
Бунда укувчи фаолиятидаги асосий ж араёнлар куйидаги-
лардир. V/
10- схема
Уцитувчи фаолиятидаги асосий ж араёнлар:
11- схема
Таълим менежери фаолиятидаги асосий ж араёнлар:
У12- схема
Методист-технолог фаолиятидаги асосий жараёнлар:
13- схема
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ю кррида айтилгандек, методист-технолог деган ном ишла-
тилиш ининг сабаби оддий булиб, таълим тизимида хусусий
методикалап асосида иш олиб борилганда,
укув
Фанлари ва
бошка йуналиш лар буйича методистлар фаолият олиб бора-
дилар.
Хозирда эса педагогик технологиялар оммалашиб бораёт-
гани м у н о саб ати билан уларни турли-тум ан ш ароитларга
м увоф ик тако м и л л аш ти р и ш , ж орий килиш ва сам арадор-
лигини ош и р и ш учун чора-тацбирлар белгилаш билан шугул-
ланувчи мутахассисларни технолог ёки методист-технологлар
деб номлаш тугрирок \исобланади.
Ю коридаги схемаларни шартли равишда педагогик тех-
н ологиянинг суз, к^з, машк, схемаси деб номлаш мумкин,
ушбу учта туш унчанинг *ар бири жуда кенг к^амровли \ам д а
ало\ида а\ам и я тга эга эканлиги маълум. Лекин шу билан бирга,
бу учта туш унча педагогик технологияда бир-биридан ажралмас
тушунчалар \исобланади.
П ед агоги к технологи ян инг асосий элементлари булган
ушбу сузлаш , курсатиш ва маш к^ар бажаришни технологик
ж араённинг учта таркибий булаги сифатида т а \лш килиш
мак,садга м увоф ик- У ларнинг \а р бири жуда кенг куламли
булиб, батаф сил та\ли л килиш куп вак,т ва куч талаб кдпади.
Шу сабабдан бу жараёнлар билан боглик, умумий тушун-
чаларни ж адваллар шаклида келтирамиз.
2- жадвал
\У Педагогик технологиянинг сузлаш жараёнида укитувчи ва уцувчи
фаолняти \амда улар учун зарур воситалар
У к и ту вч и
Укувчи
Ф аолн яти
Воситалар
Ф аоли яти
Воситалар
Сузлаш
М отивлар
Т инглаш
М отивлар
Т уш унтириш
А хборот ва у
\ а -
Э ш итиш
Д и к тат
М аъруза
Килаги билим
У злаш тириш
Хотира
С авол-ж авоб
М а н ти к
С авол-ж авоб
Такрорлаш
Б а \с
М алака
Ёзиб олиш
К рбилият
М унозара
М айорат
Сузлаш
И рода
М узокара
Дуиёк,араш
Ёдда сак ^аш
Сабр
Ёзиб курсатиш
Э ътикод
Ф и крлаш ва
Чидам
М асла^ат
М аф кура
бош калар
Ик^идор
Н аси^ат
Н утк
И стеъдод
Т анбе*
И н тон ац и я
М а ш к даф тари
Р а\б ар л и к
Н овербал нутк;
ва бош цалар
Н азорат
воситалари
Ижод
www.ziyouz.com kutubxonasi
Бу жадвалдаги *ар бир туш унча ва улар ораси даги бор-
лик^иклар ало\ида тизимни таш кил кдлади. Бу еода педагогик
технология, асосан, психологик воситаларга, ж ум ладан, ук.и-
тувчи м а\орати , малакаси,
у к у в ч и н и н г
истеъдоди. иродасига
боглик^игига эътиборни к,аратиш лозим.
~
3- жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |