Qarshi kurashning

VI bob. M USULM ON DUNYOSINING DINIY EKSTRE­
M IZM VA TERRORIZMGA QARSHI KURASHI
Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash - dolzarb vazifa.
XX asrning ikkinchi yarmida xalqaro miqyosda o‘zini baralla namoyon 
etayotgan xatarli voqeliklardan biri, shubhasiz, diniy ekstremizm va 
und an oziqlanayotgan ham da diniy shiorlar bilan niqoblangan 
terrorizmdir. Bugungi kunga kelib, mazkur xatar shu qadar keng ko'lam 
va xilma-xil ko‘rinishlar kasb etm oqdaki, odamlar, ko‘pincha, unga 
e ’tiborsiz hatto, loqayd bo‘lib qolmoqdalar. Boshqacha aytganda, «diniy 
ekstremizm » va «xalqaro terrorizm » degan tushunchalar hayotiy 
voqelikning ajralmas qismidek qabul qilinmoqda. Bu — nihoyatda achinarli 
hoi, albatta.
Xo‘sh, nega bunday bo‘lmoqda, degan savol tug‘iladi.
Sababi — XIX asrning oxirlarida saltanat sohiblari va davlat arboblariga 
qarshi qurolli hujumlar shaklida paydo bo‘lgan siyosiy terrorizm ni 
bugun har qadamda uchratish mumkin. XX asrning 60-yillaridan 
boshlab, dunyoning butun-butun mintaqalari turli-tum an terrorchilik 
tashkilotlarining o ‘chog‘iga aylana boshladi. Ma’lumotlaiga ko‘ra, bugungi 
dunyoda 500 ga yaqin terrorchilik tashkilotlari faoliyat ko'rsatmoqda. 
1968— 1980-yillar davomida ular 6700 ga yaqin terrorchilik amaliyotini 
sodir etdilar. Natijada 3668 kishi halok bo ‘lib, 7474 kishi turli jarohat- 
lar olgan.
Zamonaviy terrorizm ning ikkita alohida xatarli belgisini ajratib 
ko'rsatish mumkin: bir tom ondan, u tobora shafqatsizroq g‘ayriinsoniy 
mohiyat, ikkinchi tom ondan, aqlga sig'dirish qiyin jug‘rofiy ko‘lamlar 
kasb etib bormoqda. AQSH Davlat departam entining m a’lumotlariga 
ko‘ra, hozirda dunyoda har yili 650 dan ortiq bunday hodisalar sodir 
etilmoqda. Bu degani — har kuni dunyoning u yoki bu burchagida 
kim larnidir qo'rquvga solish orqali muayyan maqsadlarga erishishni 
ko‘zlagan, kamida ikkita qo‘poruvchiiik amalga oshirilmoqda. Xatarli 
jihati shundaki, ularning soni m untazam oshib bormoqda. Masalan, 
1992-yilda ana shunday noxush voqealarning umumiy soni 362 tani 
tashkil etgan bo ‘lsa, bugungi kunga kelib 600 dan oshib ketdi.
Shiddat bilan chuqurlashib borayotgan dunyoning globallashuvi, 
sodda qilib aytganda, unda kechayotgan jarayonlar deyarli barcha 
m am lakatlarni qariyb birdek qamrab olayotgani bu kabi g‘ayriinsoniy 
harakatlarning xatarli oqibatlarini jiddiy oshirmoqda. Ekstremizm va 
terro rizm odam larning ertangi kunga b o ‘lgan ishonchiga p u tu r 
yetkazibgina qolmasdan, balki xalqaro miqyosdagi m uam m olarni, 
ju m lad a n , turli diniy e ’tiqod vakillari b o ‘lgan xalqlar, h attok i, 
sivilizatsiyalar orasidagi o ‘zaro ishonchga soya tashlamoqda, jahon

---

taraqqiyotining tamal toshi bo‘lgan xalqaro iqtisodiy va madaniy ham- 
korlikning rivojlanishiga to ‘siq bo‘lmoqda.
Ekspertlarning fikricha, dunyoda faoliyat ko‘rsatayotgan terro r­
chilik tashkilotlarining yuzdan oshig‘i eng zamonaviy qurollar bilan 
yaxshi t a ’m in lan g a n yirik u y u sh m a la rd a n ib o ra t. U la r tu rli 
qo'poruvchiliklarni sodir etish jarayonida o ‘zaro hamkorlik qiladilar, 
m a’lu m otlar alm ashadilar, zaru r hollarda, b ir-birlariga harbiy, 
moliyaviy va boshqa shakldagi yordam ni k o ‘rsatadilar. Bunday 
tashkilotlarning eng yiriklari qatoriga «al-Qoida», «al-Jihod al- 
Islomiy», «at-Takfir val-Hijra», «Hizbulloh», «XAMAS» (Falastin 
islomiy qarshilikharakati), «AbuSayyof» (Filippin), «OzodA chex» 
va «Lashkari jihod» (Indoneziya), «Qurolli islomiy harakat» (Jazoir) 
kabilarni kiritish mumkin. Oxirgi yillarda xalqaro miqyosda amal 
qilayotgan yana bir islomiy tashkilot — «Hizb at-tahrir al-islomiy»ning 
faoliyati asosli ravishda dunyoning turli mamlakatlaridagi terrorchilik 
amaliyotlarni sodir etganlikda ko'rilmoqda.
Masalaning yana bir taassuflijihati shundaki, diniy liboslargao‘ralgan 
terrorchi tashkilotlarning mutlaq ko‘pchiligi muqaddas islom dinini 
o‘ziga niqob qilib olgan.
Dinni qurol qilib olgan bunday ekstremistik harakatlar bugun 
umuman kishilik jamiyati hayotiga jiddiy tahdid solmoqda deyish mumkin. 
Shuning u c h u n , bugun, siyosatshunoslikda «jam iyatning diniy 
xavfsizligi» degan yangi tushuncha shakllanmoqda. Mutaxassislar din 
niqobi ostida sodir etilayotgan terrorchilik harakatlarining asl mohiyatini 
ifoda etuvchi ilmiy mezonlarni qidirmoqdalar. Huquqiy mazmun va 
mohiyatga ega ana shunday atamalardan biri sifatida «diniy-siyosiy ter­
rorizm» tushunchasidan foydalanish va uning xalqaro miqyosda e ’tirof 
etilishiga da’vat etmoqdalar.
Bayon etilganlarni nazarda tutib fikr yuritilsa, mustaqillik q o ‘lga 
kiritilgandan beri m am lakatim iz va xalqim izning orom ini buzib 
kelayotgan q o ‘poruvchilik xurujlari, jum ladan, 2004-yilning m art— 
aprel va iyul oylarida sodir etilgan voqealar keng k o'lam li xalqaro 
terro rchilik tuzilm asining navbatdagi kirdikorlaridan biri ekaniga 
h ech qanday shubha qolm aydi. D unyoning eng xavfli terrorchi 
guruhlari qatoriga kiritilgan, « 0 ‘zbekiston islom iy harakati»ning 
0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, AQSH va Isroil dav­
latlari elchixonalariga qarshi uyushtirilgan q o ‘poruvchiliklar uchun 
m as’uliyatni o ‘z zim m asiga olgani maxsus xizm atlar va keng jam o- 
atchilikni chalg'itishga urinishdan boshqa narsa emas. Ushbu qo ‘po- 
ruvchi tash k ilotning bosh hom iysi U som a bin Lodin asos solgan 
«al-Q oida» nom li dunyodagi eng yirik terrorchi tashkilot va uning 
sheriklari «al-Jihod al-islom iy», «al-M uhojirun», «H izbut-tahrir»
72

---

kabi diniy ekstrem istik tuzilm alar ekani, xalqaro m iqyosda am alga 
oshirilayotgan keng ko‘lam li q o ‘poruvchiliklarning uzviy qismi 
ekaniga yana bir dalildir.