А. Тешабаев, С. Зайнабидинов, И. Каримов, С. Власов, В. Абдуазимов

) 
сиртдаги энергетик сатҳлар узуликсиз спектрга эга бўлганда; 
2
) 
бир бирига яқин жойлашган сиртий сатҳлар ҳолида ўринли бўлади. Паст 
температурада германийда дискрет сатҳлар кузатилади.
Майдон эффекти 
ўлчашлари натижаларини ҳаракатчанлик ўлчамлилигига эга катталик 
Μ
мэ
=
dQ
d
c


(4.7) 
ёрдамида тавсифлаш баъзан қулайлик беради. Уни майдон эффекти 
ҳаракатчанлиги дейилади. Унинг учун қуйидаги назарий ифода олинган:
μ
мэ
=
s
s
s
Y
Z
Y
b





exp
exp
1
exp
2
2
1





(4.8) 
бунда
;
/
2
L
n
F
Z
i


s
ss
s
d
dQ
e



exp

(4.9)
Кремний учун сиртий сатҳлар параметрлари μ
эп
ни ўлчашлар асосида 
ва оддий йўл билан –сиртий сатҳларга ушланиш эгри чизиғи таҳлили 
асосида аниқланган. 

---

34 
4.3. Майдон эффекти кинетикаси 
 
Майдон эффектини дастлабки 
тадқиқотлардаёқ 
сиртий 
ўтказувчанлик майдон ҳосил қилинган 
пайтда етарли тез ўзгаради, сўнгра 
аввал жуда тез, кейин секин равишда 
қандайдир 
стационар 
қийматгача 
(баъзан 
нолгача) 
камаяди 
деб 
тасдиқланган 
эди. 
Майдон 
эффектининг бундай ўзгариши
германий, кремний, Cu
2
O, PbS, CdS,
GaAs яримўтказгичларда кузатилган. 
4.6-расмда ∆σ
с 
нинг τ га боғланиши 
тасвирланган 10
-8 
c тартибидаги вақтда 
сиртий ўтказувчанлик дастлабки 
қийматидан анча пастга тушади, ~ 10
-5 
c да қандайдир ∆σ
c
квазистационар 
қиймат ўрнашади. Кейин яна 10
-3 
c дан секундгача, ҳатто соатларгача 
давомда стационар қиймат ∆σ
с
сm 
ўрнашади.
4.7-расм
∆σ
с 
нинг вақт ўтши билан камайиши сабаби: майдон ҳосил қилган 
заряд ташувчиларнинг бир қисми сиртий сатҳларга ўтади, улар энди 
ўтказувчанликда қатнаша олмайди. Майдон эффекти кинетикасининг бу 
ҳослиги германий ва кремнийда сатҳларнинг икки тизими борлигини, 
уларнинг релаксация вақтлари бир биридан кучли даражада фарқ 
қилишлигини тасдиқлайди. τ
s

10
-8
С релаксация вақтига эга бўлган 
сатҳларни 
“тез” сатҳлар
деб, τ
s
≥10
-3
С бўлганларини 
секин сатҳлар
деб 
номланган.
Бу катта тофовут сатҳларнинг жойлашиши билан боғлиқдир. 
Маълумки, германийнинг ҳақиқий сиртида едириш кимёвий ишловидан 
кейин ~ 10Å
қалинликдаги оксид қатлами мавжуд бўлади. Ҳавода бу қатлам 
қалинлиги ~ 50Å гача ортади, термик ишловдан сўнг у яна хам қалин бўлиши 
мумкин. Оксиднинг ташқи сиртидаги ҳолатлар 
“секин” ҳолатлар
бўлади, 
чунки уларнинг ҳажмдаги зоналар билан заряд ташувчилар алмашинуви 
қийин, релаксация вақти катта.