Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

бўш лит ш иллиқ қавати касалликларининг физио ва фитотерапияси
329
тиб ўтиш керак. М аҳаллий тадбирлар оғи з бўш лиғи тўқим ала- 
р и н и н г к а сб и й -зар ар л и ом иллар салбий таъ си ри га қ арш и л и - 
гини кучайтирувчи ҳ и соб лан и б , у ига м уолаж алар: у л ьтр аб и ­
наф ш а н урлан и ш , л азер б илан давол аш , уз-узи н и м ассаж қ и - 
л и ш , с у в б и л а н м а с с а ж қ и л и ш , д а р с о н в а л и з а ц и я , о г и з
бўш лиғи ш и л л и қ қоб и қ пардасини электрофорез қилиш ва бош - 
қалар киради.
У л ь т р а б и н а ф ш а н у р л а н и ш , а й н и қ с а , қ у ёш р а д и а ц и я с и
етиш м овчилиги к еск и н сезиладиган ш ахталар иш чилари учун 
кўрсатилади. И ш лаб ч и қари ш корхоналари га и н сол яц и я ети ш - 
м аганда, эл ек тр ёри тм а ти зи м и га ультраб и н аф ш а нурларнинг 
сунъий м анбалари, хусусан Л Э -30 лам палари киритилади. Л ам - 
палар сон и хона м айдонига боғлиқ.
О ғиз б ўш л и ғи ш и л л и қ қ о б и қ п ард аси ва м и лк ларн и м а- 
ҳаллий ультраб и н аф ш а нурлантириш 1/3 биодозадан, ҳар кей ­
ин ги м уолажада 1/3 биодоза қўш илган ҳолда олиб борилади. 
П р о ф и л акти к нурлантириш курс и охирида ун и н г д авом и й ли - 
гини 2-3 биодозагача олиб б орилади. И илда 2 марта нурланиш
курси о л и н а д и , қ и ш -б а ҳ о р о й л а р и д а та б и и й қуёш нурлари 
етиш м аганда ўтказиш а й н и қ с а ф ойдали.
М аҳаллий ф изи отерап евти к тадбирлар ком плексида тарм оқ- 
л и сув билан массаж қилиш муҳим ўрин тутади. М аҳаллий қар- 
ш и л и к о ш и ш и туф айли улар том и рларда сую кд и к ай лан и ш и
с е к и н л аш и ш и н и н г олдини олади, о ғи з бўш лиғи ш и л л и қ қ о б и қ 
пардаси ал м аш и н и ш ж ар аён л ар и н и н г тезлаш увига ёрдам б е ­
ради. У ш бу м уолаж аларни, илож и бори ча, о ғи з бўш лиғи ш ил- 
л и к пардасини с а н ац и я қилгандан к ей и н , д о и м и й 5-10 д а қ и - 
қа давом ида б аж ари ш лозим .
О ғиз бўш лиғи ш и л л и қ қ о б и қ қавати н и н г маҳаллий п р о ф и ­
л а к т и к д а р с о н в а л и за ц и я ва э л ек тр о ф о р ези (ай н и қ са , аск о р - 
б ин кислота би лан ) маълум бўлган усулда И С К Р А -1 , ГР-2 а п ­
паратлари ёрдам ида 10-20 д ақи қа д авом и да, п р о ф и л ак ти к му­
олаж алар сони 10-15 сеан с м иқдорида ўтказилади.
Ў збекистонда асосан пахта етиш тирилади. П ахтан и етиш - 
ти ри ш ҳосил м иқдорини кўпайтириш , ком плекс м еханизация 
ва ўси м л и кл арн и ҳимоя қиладиган турли хил ки м ёви й м одда­
л а р - қўллаш га тўғри келади. О рган и зм н и н г турли ти зи м ва 
аъзоларига пести ц и д л арн и н г зарарли таъ си ри жуда чуқур ўрга- 
нилган. Л ек и н п ести ц и д л арн и н г оғи з бўш лиғи тўқим алари ва 
аъзоларига зарарли таъсири я қ и н д ан ўрганила бош ланди ( У.Ж. 
Ж у матов, 1982).
К ўп ч и ли к те к ш и р и ш л а р натиж аси асосида би з п естицид- 
лар салбий таъ сири ортида келиб ч иқадиган стом атологик к а ­
салл и кл ар ва таъм б и л и ш ан али заторлари ф ао л и я т и н и н г бу- 
зи л и ш и н и барвақт таш хи сл аш н и , даволаш ва п роф илактика

---

330
О т з бўшлиғи шиллиқ қавати ва лаб касалликлари
сига қаратилган бир қатор ам ал и й тавси ял арн и соғл и қн и сақ- 
лаш ам алиётига ки ритдик (У.Ж . Ж ум атов, 1982).
П ахтачиликда пестицидлар билан иш лайдиган одам лар оғиз 
бўш лиғи ш и л л и қ пардаси ҳолати ўрганилган да, у л арн и н г ка- 
салланиш и (кари ес, пон аси м он н уқсон , п ато л о ги к ем ирилиш , 
ги н ги в и т, п ар о д о н ти т, п ар о д о н то з, сто м ати тл ар , хейлитлар) 
анали заторлари ф у н кц и о н ал ҳолати бузилганлиги аникуганган.
П естицидлар билан иш ловчиларда уш бу касал л и к ва таъм 
б и л и ш а н а л и за т о р л а р и ф а о л и я т и б у зи л и ш л а р и н и а н и к ^ а ш
қ и й и н эм ас ва стом атол оги яд а қўл л ан и лад и ган оддий умум- 
к л и н и к усулларда амалга ош ирилади.
П естицидлар о ғи з бўш лиғи ш и л л и қ п ард аси н и н г сп ец и ф и к
к асал л и к л ар н и кел ти ри б ч и қ ар м асл и ги саб аб л и , к асал л и к н и
касб б илан боғл и кд и ги н и ан и к^ аш д а қ и й и н ч и л и к ту ғд и ради. 
Ш ун и н г учун стом атолог б и ри н чи галда ан ам н езн и ўрганиш и 
ва б ем о р н и н г иш ш ароити б илан та н и ш и ш и керак. Бунда оғиз 
бўш лиғи касаллиги ва таъм би л и ш анали затори ф ао л и яти н и н г 
бузилиш и вақ ги н и ан и кд аш , п естицидлар б илан иш лай б ош - 
лагандан қан ч а вақт ўтгандан сўнг пайдо бўлганини суриш ти- 
риш лозим .
П е с ти ц и д та ъ си р и б и л ан б о ғл и қ к а с а л л и к н и таш х и сл аш
учун ун и н г йи лн и н г қайси ф аслида б ош л ан ган и н и , иш дан узи- 
л и ш п ай ти д а д авом э т га н м и -й ў қ м и , ол д и н ги иш га қ ай тган - 
д ан қанча вақт ўтганда ре цеди в бўлганини а н и к д а ш лозим .
П ести ц и д л ар б и л ан ал оқада бўлм аган д авр д а я л л и ғл а н и - 
н и н г йўқолиш и ва даволаш натиж асида оғи з бўш лиғи ҳолати- 
н и н г тез ях ш и л ан и ш и н и , к асал л и кн и баж ари лаётган иш и б и ­
л а н б о ғл и қ деб ҳисоблаш га асос бўлади. К а с а л л и к н и н г касб 
б илан боғл и кд и ги н и ан и кд аш да об ъекти в ҳолатлар катта аха­
ми ятга эга: назорат остидаги гуруҳда ҳам п естицидлар билан 
иш ловчиларда о ғи з бўш лиғи аъзолари касал л и кл ар и н и н г тез- 
тез учраш и, а н и кд ан ган к асал л и к н и н г иш стаж и б и л ан б оғ- 
л икд игид аги асослардаги ф а р қ кузатилган.
О ғиз бўш лиғи ва таъм би ли ш анали заторлари к асал л и кл а­
рини барвақг аникдаш учун кл и н и к текш и ри ш лар маълум усул­
ларда олиб бориладиган ф ун кц и о н ал тек ш и р и ш усуллари б и ­
л ан тўл д и ри ш л о зи м (Ш и л л е р -П и с а р е в , М а к -К л ю р ва О лд­
р и ч , П ар м а, К е т ч к е , К у л аж ен к о с и н а м а л а р и о ғи з б ў ш л и ғи
тўқималарида кислороднинг п о л я р о ф а ф и к қарш илигини ан и қ- 
л аш , таъм б илиш анализаторлари н и н г ф аол и яти ни тек ш и р и ш , 
п ести ц и д л ар б и л ан т е р и -а п п л и к а ц и о н с и н а м а ёрд ам ид а а л ­
л ер ги к таб и ати н и ан и кд аш ва б ош қалар).
П естицидлар б илан иш ловчиларда стом атологи к касал л и к ­
л а р н и н г турл и -ту м а нл иги н и инобатга олиб, даволаш ком плекс 
- эн г аввал пести ц и д л арн и н г ум ум токсик таъ си р и н и йўқртиш ,

---