Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

“Металли протезлардан токсик стоматит” 
таш х и си -к л и н и к
к ў р и н и ш га, сў л ак м и н ерал та р к и б и н и н г ў згари ш и га, сўл ак - 
н и н г б и о к и м ёв и й кўрсатки ч л ари га ва қондаги ўзгариш кўри - 
н и ш л ар и га асосан қўйилган деб ай ти ш га ҳар то м о н л ам а а с о с- 
л а р етарли.
АКРИЛЛИ ПРОТЕЗЛАР ҚЎЛЛАНИЛГАНДА КЕЛИБ
ЧИҚАДИГАН ТОКСИК СТОМАТИТ
Этиологияси ва патогенези. 
А крилл п ротезларнинг то к си к
р е а к ц и я с и , с ап о л о м ер ва акри л л п л астм ассал ар н и н г ф и зи к - 
ким ёвий та р к и б и , тузи л и ш и , м ехан и к аралаш м алари ҳам да д е ­
струкц и я ж араён лари га қараб ан икданади. Ш ун и н г учун ҳам 
и н со н и ят орган и зм и га ю қори дараж ада хавф туғдиради.
А крилл пластм асса ўз тарки б и га м он ом ер полим ер ва унга 
ўзига хос аралаш м а тав си ф и н и берувчи турли майда молеку- 
лали қўш им чаларни с ақтай д и . Буларга; п л астиф икатлар - пла­
стм асса иссиққа кирганда эги л увч ан ли к ва п ол и м ерн и н г қат- 
ти к д и ги н и ош ирувчи; стабилизаторлар - турли та ш қ и ф и зи к -

---

112
О т з бўш лит шиллиқ қават и ва лаб касалликлари
ки м ёви й ом и лл ар таъ си ри д ан п о л и м ер э с к и р и ш и н и н г о л д и - 
ни ол и ш учун; тўлдиргичлар — арал аш м ан и ф и зи к -к и м ё в и й
тарки б и га таъсир қилиб, и ротезн и безаш учун ва ниҳоят бўёқ- 
л а р киради.
Н о мл ар и кел ти ри л ган бу ки м ёви й м одд ал арн и н г барчаси 
ал оҳида - ал оҳида ва биргаликда \а м то к си к таъсир кўрсатиш и 
м ум кин. А крилл п л астм ассаларн и н г эн г то к си к тарки б и — м о- 
ном ердир. П о л и м ер и зац и я ж араён и да иш реж им и б узилиш и 
қол д и қ м оном ерни о ш и ри б юборади.
М оном ерлар бластом огенез сабабчиси бўлиб хизм ат қи ла- 
ди. Ҳ айвонларда ўтказилган таж р и б ан и н г кўрсатиш ича, это к- 
рил, ф то р а к с , а к р о н и л л ар ёки и н п л а н та н тл а н га н п л асти н ка 
тер и остига ўсма (сарком а) н и н г турли к ў р и н и ш л а р и н и ч а- 
қирар экан.
Қ ол д и қ м оном ер полим ернинг ф и зи к-м ех ан и к ҳолатини па- 
сайтиради. О либ қўйиладиган протезларга иш латилганда п р о ­
тез ю зига ч и қи б қолади ва протезн и н г ф и зи к -к и м ё в и й ҳола- 
т и н и ём онлаш тиради.
П ластм асса, пластм асса-м еталл, тарки б и д аги полим ер ком - 
пози ц и яга б и о л о ги к муҳит (сўлак, м икроб лар, р Н -сў л ак , ҳаро- 
р а т ) ч а й н о в б о с и м и , о к к л ю з и я д а г и м у н о с а б а т л а р т а ъ с и р
қилиб, структуравий ҳамда деструкцияли ўзгари ш л арн и н г миг- 
рац и ял ан и ш и , қ о л д и қ м оном ер п ласти ф и катор ва б ўёкдарнинг 
“ н а м л а н и ш и ” ни келтириб чиқаради.
А к р и л л п р о т е з ч а й н о в ж а р а ё н и д а ту р л и ч а д е ф о р м а ц и я
ҳолатларига учрайди ва бу ж араён уни таш ки л қи лаётган м од­
даларн и н г струкгурасидаги бузил и ш ига олиб келади. Бу ўз нав- 
батига ми грация га учраган м оном ерлар м и қд ори н и н г кўп ай и - 
ш и га сабаб бўлади.
Қ о л д и қ м оном ерлар ц и то то к си к таъсир кўрсатувчи плаз- 
мага қарш и захар ҳолатга айланади. П лазм ага қарш и заҳар таъ ­
сирида м оном ерлар ф ерм ен т оқсилидаги SH - сулф игидрил гу­
ру ҳн и бузади ва ци тотокси к таъ си р қилади. Қ атор м уаллиф ­
л а р ти ш пулпаси н екроз ч ақ и р и ш и н и исботлаш ган.