Zamonaviy bоshqаrish nazariyasi

NamMTI, TJABIT kafedrasi. H.O.ABDULLAYEV. “AVTOMATIK 

BOSHQARISH NAZARIYASI”. 2020-2021 O’QUV YILI 

 

4 

 

adekvat  matematik  modellari   qaraladi.  Shu  sababli ZBN da  tadqiq  etishning  asosiy  

metodi  bo`lib  matematik modellashtirish  hisoblanadi.  

ZBN  ning boshqa  fanlar  orasidagi  o`rni.  ZBN  boshqarish    sistemalarining  

elementlari  (datchiklar,  rostlagichlar, ijrochi  mexanizmlar)  

---

NamMTI, TJABIT kafedrasi. H.O.ABDULLAYEV. “AVTOMATIK 

BOSHQARISH NAZARIYASI”. 2020-2021 O’QUV YILI 

 

5 

 

ning  ishlash printsiplarining  nazariyasi  bilan  birgalikda fanning  nisbatan  kengroq 

tarmog`ini  –  avtomatikani  tashkil    etadi    (BSEQ  +ZBN  =  AVTOMATIKA). 

Avtomatika  esa,    o`z    navbatida    texnikaviy    kibernetikaning  bo`limlaridan    biri  

hisoblanadi.    Texnikaviy    kibernetika    boshqaruvchi  elektron    hisoblash  

mashinalaridan    foydalanib  tuzilgan,  murakkab      texnologik    jarayonlarni  

avtomatlashtirilgan    boshqarish    sistemalari  (TJABS)  va  sanoat  korxonalarini  

avtomatlashtirilgan  boshqarish  sistemalari (SKABS)  ni o`rganadi. 

 

ZBN ni  o`rganish  nima  uchun  dolzarb? 

 

Avtomatlashtirish  ilmiy-texnikaviy  taraqqiyotning bosh yo`nalishlaridan  va  

ishlab    chiqarishning  samaradorligini    oshirishning  muhim    vositalaridan    biri  

hisoblanadi.    Zamonaviy  sanoat  ishlab    chiqarishi      texnologik    jarayonlarni  

murakkablashishi va  masshtablarining (ko`lamlarining)  o`sishi,  alohida agregatlar  

va    qurilmalarning    birlik    quvvatini    ortishi,  intensiv,  kritikka    yaqin  yuqori  

tezkorlikli  rejimlarni  qo`llash, mahsulot sifatiga talablarning ortishi, personalning  

xavfsizligi,    jihozlarning  va  atrof-muhitning    saqlanishiga  bo`lgan  talablarning  

o`tkirlashishi   bilan  xarakterlanadi.  

 

 Murakkab  texnikaviy  ob’ektlarning  tejamli, ishonchli  va  xavfsiz  ishlashini 

ta’minlash faqat  mukammal  texnikaviy  vositalar  yordamidagina  mumkin  xolos. 

Bunday  mukammal  texnikaviy  vositalarni  yaratish, ishlab  chiqish, montaj  etish, 

sozlash    va    ekspluatatsiya    qilish    esa  ZBN  ni    bilmasdan  turib    tasavvur    etib  

bo`lmaydi. 

ZBN  ni o`rganishdan   maqsad  – olingan (o`zlashtirilgan)  bilimlarni ABS 

larni loyihalashda, ishlab  chiqarishda, montaj qilishda, sozlashda va ekspluatatsiya 

qilishdagi  amaliy faoliyatda hisobga  olish (qo`llash). 

 

Ishlab  chiqarishni  avtomatlashtirishda  zamonaviy  an’analar (yo`nalishlar). 

Quyidagilar    shlab    chiqarishni    avtomatlashtirishda    zamonaviy    an’analar 

(yo`nalishlar)  hisoblanadilar: 

1.  EHM ni  boshqarish  uchun  keng  qo`llash; 

2.  O`lchash, nazorat  va  rostlashning mikroprotsessorli  vositalari   o`rnatilgan 

mashina va jihozlarni  yaratish; 

3.  Boshqarishning  makro EHM  li taqsimlangan  strukturasiga  o`tish; 

4.  Odam-mashina sistemalarini  kiritish; 

5.  Yuqori ishonchli  texnik  sistemalarni  qo`llash; 

6.  Boshqarish  sistemalarini avtomatlashtirilgan  loyihalash. 

 

Avtomatik  boshqarish muammosining  mohiyati [2] 

Inson    turli    ehtiyojlarini  qondirish    uchun  turli-tuman  texnologiyalarni 

yaratdi.  Bu    texnologiyalarning    hammasi  inson  amalga  oshirgan      maqsadga 

muvofiq  harakatlar to`plamidan  iborat.  Bunday  harakatlarni  operatsiyalar deb  

ataymiz   va ularni  ikki  sinfga   ajratamiz:  ishchi  operatsiyalar  va  boshqarish  

operatsiyalari. Ishchi   operatsiyalarga  jarayonni  amalga oshirish uchun  bevosita  

zarur  bo`lgam  harakatlar, masalan,  stanokda  detalni   qayta    ishlashda yupqa 

---