К у р с н и н г у м у м и й м а с а л а л а р и д о н м а с с \ с и н и с \ Қ л \ ш в \ Қ а й г а и л л ш

2 
4 
€ 
в 
fQ 
12 14 
16 
18 20 22 
Тупроқ намлиги, %
3'i-pacM. Т у гу н а к л а р
ш и к а с т л а е и ш и н и н г
тупроц 
н ам ли ги га 
иихлилушк грифиШ.
Зо-расм. Т у р л и д а р а ж а д а м е х а н и к ш и к а с т л а н г а н к а р ги ш к а н и
совитил
- 
ган ҳавода с а қ л а ш д а массаси н ин г иўқотилиш и:
1 — ш пкастланм агап тугунак; 
2
— пўсти чуцур шнлинган тугунак; 
3
— пус­
ти нш цаланнш натиж асида ш илннган тугунак.
К а р т о ш к а
бопщ а 
к ў п г и н а
саб за в о т л а р га
қ а р а г а п д а
с а қ л а ш г а ч и д а м л и
м а ҳ с у л о т
ҳ п со б л ан ад п . 
Г а р ч а н д
ш у п д а й
б ўлса-д а, у и п с а к л а ш д а к у п
и о б у д г а р ч п л н к к а п у л
к ў й н л а д и .
К а р т о ш к а п н с а к л а ш у с у л л а р и н н ва т е х п о л о г н я с п н п
тако - 
м н л л а ш т п р п ш , ш у б н л а н бирга бу ж а р а ё н л а р н и к о м п л е к с ме- 
х а н н з а ц п я л а ш т н р п ш к а т т а и к т н с о д н й с а м а р а к е л т н р а д и ҳ а м д а
и о б у д г а р ч н л и к п н нескип к а м а и т н р а д н .
К а р т о ш к а н п н г
т у з н л н ш н па у н и н г т а р к и б и т а б п и н х п м о я
х у с у с п я т н п н б ел г и л ай д и . К а р т о ш к а н н п г к о и л а г н ч
т у к н м а л а р и
в а п е р и д е р м а ж у д а зп ч ж о й л а ш г а н ҳ у ж а й р а л а р д а н и б о р ат б ўл- 
г а н л и г н у ч у й у ни м е х а н и к
к а с а л л и к ва 
з а р а р к у и а и д а л а р д а н
з а р а р л а и п ш н д а п с а к л а й д и . 
Ц о п л а г н ч
т ў ц п м а л а р п д а
с у б ер и н

---

м о д д а с и н и н г б ор ли ги
ҳ а м
к а р т о ш к а н и н г
с а ц л а н у в ч а н л и г и н и
■оширади. К а р т о ш к а н и н г
ш и к а с т л а н г а н
ж о й л а р и д а
ц о п л а г и ч
т ў ц и м а л а р и и и н г т и к л а н и ш х у с у с и я т и у н и н г с а ц л а ш г а ч и д а м л и -
л и г и п и я п а д а о ш и ради . Ш и к а с т л а н г а н ж о й д а у б е р и н модд аси 
■билан б и р га ҳ и м о я в а з и ф а с и н и б а ж а р у в ч и бир ц ат о р
м о д д а л а р
(п о л и ф е н о л , горм о н л ар , ф и т о а л е к с и н , аск о р б и н
к и с л о т а с и в а
б о ш ц а л а р ) ҳ о с и л б ўлад и . Ш у н д а й ц и ли б, ф и т о п а т о г е н м и к р о - 
о р г а н п з м л а р г а м е х а н и к ва х и м и к т ў с и к л а р п а й д о б ў лад и .
JI. В. М е т л и ц к и й н и н г к у з а т у в л а р и г а к ў р а , ю з ар о ц ш и к а с т л а -
п и ш р ў п б е р г а н и д а я н г и ц о п л а г и ч т ў ц и м а т езр о ц ва а н ч а т ў л и ц
ҳ о с и л б ў л ад и , к а р т о ш к а н и н г ў з а г и н и ц а м р а й д и г а н ч у ц у р ш и к а с т -
л а н н ш эса а н ч а суст битади. Я ъ п и ю з ар о ц ш и к а с т л а п и ш 20°С 
ҳ а р о р а т д а 4 — 6 к у н д а , ч у қ у р р о ц ш и к а с т л а н и ш эса 6 — 8 к у н д а
б ит ад п . Ш п к а с т л а п и ш н и н г битиб к е т и ш и
к а р т о ш к а н и н г
нав 
х у с у с и я т п г а , т у г у и а к н и и г ф и з и о л о г и к ҳ о л а т и г а ва с а ц л а ш ре- 
ж н м и г а боғлиц. Ў с а ё т г а н ва я н г н д а н ц а зи б о л н н г а н т у г у н а к л а р -
да ш н к а с т л а н и ш н м и г б и т и ш п у зо ц с а ц л а п г а н к а р т о ш к а г а пи с- 
С атан т е зр о ц б ўлад п .
Ш и к а с т л а н г а н ж о й н п н г б и т и ш и у ч у н ҳ а в о н и н г ц у л а й ҳ а р о - 
р а т п 1 8 — 20°С, н а м л и г и 9 0 — 95 % в а ҳ а в о а л м а ш и н у в и
с е к у н - 
д и г а 2 —4 м етр ҳ и с о б л а н а д и .
К а р т о ш к а н и н г
с а ц л а ш г а
ч и д а м л и л и г и н и
т а ъ м и н л а й д и г а н
а с о с и й б и о л о ги к х у с у с и я т л а р и д а п б н р и у н и н г ф и з и о л о г и к т и ­
н и м д а в р и н и ў т а ш и д и р . К а р т о ш к а н и с а ц л а ш д а г и б а р ч а т а д б и р ­
л а р тмним д а в р и н и у з а й т и р и ш г а
қ а р а т и л г а н
б ў л и ш и
л озим. 
Ф и з и о л о г и к т и п и м д а в р и н и н г д а в о м и й л и г и н а в н и п г х у с у с и я т -
п арн га, е т п ш т и р и ш ш а р о и т л а р и г а , ф и з и о л о г и к
ҳ о л а т и г а
ва 
с а ц л а ш ш а р о и т л а р и г а ц а р а б ў з г а р а д и . 
О д ат д а 
к а р т о ш к а н и н г
к ё ч к п п а в л а р и э р т а г и
п а в л а р и г а
ц а р а г а н д а
у з о ц р о ц
т и п и м
д а в р и г а эга б ўлад и .
К а р т о ш к а н и т у г у н а к ҳ о с п л б ў л п ш д а в р и д а ҳ а д д а н з и ё д су- 
г о р и ш т и н и м д а в р и н и н г ц и сцаринги га олиб
к е л а д и в а
ц ази б
о'л ингаи т у г у н а к л а р т ё з д а к ў к а р и б к е т а д и . А з о т н и н г к ў п б ўли - 
ш и в а к а л и й н и н г е т и ш м а с л и г и ҳ а м т и н и м д а в р и н и ц и с ц а р т и - 
р адп .
К а р т о ш к а н и н г с а ц л а ш г а ч и д а м л и л и г и т а р к и б и д а г и т а б и и й
ҳ п м о я х а р а к т е р и н и б ел г и л о в ч и м о д д а л а р г а — с о л а н и н в а ч а к о н и н
гл ю к о з п д л а р п га , п о л и ф е н о л , 
ф и т о а л е к с и н
к а б и л а р г а
боглиц. 
К а р т о ш к а н и н г
с а ц л а н у в ч а н л и г и у р у ғ л и к
м а т е р и а л и г а
ҳ а м
б о ғл п ц л и г п а н и ц л а н г а н .
К а р т о ш к а п а л а г и с а р ғ а й и б , т у г у н а к л а р н и н г п ў с т и ц а л и н л а -
п ш б с и д и р п л м а й д и г а н б ў ли б ц о л г а н д а ц а зи б о л и н а д и . Ц ази б
о л и н г а н к а р т о ш к а ҳ а в о оч иц к у п л а р н о ф то б д а 2 — 3 соат, ём ги р- 
л и к у н л а р д а э с а а й в о н ё к и ом борд а 2 — 3 к у н ц у р и т и л а д н . Б у н ­
да к а р т о ш к а н и ҳ а д д а н т а ш ц а р и ц у р и т и б с ў л и т и б ю б о р м а с л и к
л о зи м . Х о сп л н п й и г и ш т и р и ш в а ц т и д а совуц т у ш с а , у н д а к а р т о ш ­
к а бир н е ч а к у н и с и т и л г а н б п под а с а к л а н и б , к е й и н сар алан аД и ..
С а ц л а ш г а к е л т п р и л г а н к а р т о ш к а т о за , соглом, ш п к а с т л а н -

---

Ҳарорат, °С
Тугунаклар ҳолатпнппг ўзгармшн
Музлайдн
Тугун ак чнрпманди, 
лекин унда цанд моддаси тўпланиб, 
мазасн чуч.мал бўлиб 
цолади, уруглик сифати 
эса пасаииб- 
кетади.
Картошка сацлашнинг энг яхшп 
шароптп. Н а ф а с олиши 
сусаппб, ясмицчаларн деярлн ёпиц туради. 
Фузариум ж уда 
1 
кам ри вож ланад и, бошца касалликлар эса ландо 
бўлмайди. 
Сув цочпши 
ж у д а кам буладн. 
Картошка 
тугунагн 
уииб 
колмайдп.
Картошка тугунагпда нафас олиш ж у д а сусаядн. Ясмнц- 
чалари бир 
оз очиц туради. 
Қанд моддаси 
тўпланмайди. 
Уруглик сифатларининг сацланиб цолпши учун кулап шароит 
юзага келади, лекпн фузариум тез рпвожланнб борадн.
П афас илиш кучамди. Ясмицчаларн очнқ туради. Ф узариум - 
нинг ривожланиши учун цулай шароит буладн. Нам омборда 
фузариум нам чприш касаллнгинн, қуруқ смбэрда қуруқ чи- 
риш касаллнгинн пайдо 
қилади. Тугунаклар униб, 
кўкара. 
бошлайди.
Кучли нафас олади. Фузариум кам 
рн зож лан адн , лекин> 
нам чириш ва бсшца касал ликлар куп тарцаладн. Тугунаклар- 
нннг нафас слншн ва касалликлар туфайли оғирлнги к а м а я ­
ди. Картошка нам омбэр да сацланганнда тугунакларда у зу« 
ўсимталар пайдо буладн.
Кучли нафас олади. Уснмталар узапиб, илдизчалар чпцар» 
бошлайди. Н афас олиб туриши ва чпрншн 
натиж асида к а р ­
тошка 
кўплаб 
нобуд 
буладн. Кузда 
ҳаво 
намлиги 
85% 
булганида 
тугунаклардагп механик 
шикастлар 
тез бнтнб' 
кетади.
Уснмталар картошканинг усткн цатламинн цамраб оладн. 
Димицншн ва чпрпши натиж асида нобудгарчилнк кўпаяди. 
Шамолнинг 
яхшп >тнб турмаслигн 
сабабли тугунаклар- 
карбонат ангидрид газини чицарпб, димнциб цолади (эти К0- 
раядп ). Нам чнрнш каеаллиги ав ж оладп. 
Хаво 
намлнги пасг 
булса, тугунаклар 
бужмайнб, 
успмталарп 
ва 
кўзчаларн да 
1 
болач алар папдэ кпладн.
м аг ап ва к у р у к , ш у б н л а н бирга е т и л и ш д а р а ж а е н г а ц ар аб с а- 
р а л а н г а н б у л и ш п т а л а б ц и ли н ад и . А н н н к г а , ш и к а с т л а н г а н
к а р - 
т о ш к а н и у зо к м удд ат с а к л а б б у лм ай д н . Т о з а л а н м а г а н к а р т о ш к а - 
нинг п а ф а с
о л и ш н
а н ч а
к и н и н л а ш а д и . 
М ан д а 
т у г у н а к л а р
к н р п к л а р н г а ц а р а г а н д а узоц в ацт с а к л а н м а й д п .
С а ц л а ш в ац т и д а к а р т о ш к а д а к е ч а д и г аи ж а р а ё н л а р н н н г ж а -
д а л л и г и г а ц а р а б унп с а ц л а ш н н уч д ав р г а б ў л п ш м у м к и н .
Б и р и н ч и
д а в р — й п г н ш т п р п л г а н д а н кей инги ёки даво- 
л а ш д аври деб ю ри ти л ади . Б у д ав р д а с и н т е т и к ж а р а ё н л а р гид- 
р о л и т и к ж а р а ё н л а р д а н у с т у н келиб. т у г у и а к д а к р а х м а л , оцсил 
к а б и м о д д а л а р м и к дори ош ади. У ш бу ж а р а ё н л а р т у г у н а к н и н г
ҳ а ё т ф а о л и я т и и п су сайтириб . упн т и н и м дапрнга ў т и ш га
тай- 
ё р л а й д и . Б у н д а н т а ш ц а р и , бу д ав р д а к е с и л г а н ва 
з а ҳ а л а н г а н
ж о й л а р д а п ў к а к т ў ц и м а с и ҳ оси л 
б \ л а д н .
Т у ц и м а
т у г у н а к л и
1 4 - 1 6
—2
0 дан
1 гача
1 - 3

---

м и к р о о р г а н и з м л а р
з а р а р л а ш ш ш -
д а и ва у н д аги с у ш ш п г б у ғл а н и ш и - 
д а и с ац л ай д н .
Д а в о л а ш
д ав р и д а
ҳав о н и н г 
ҳ а р о р а т н
1 5 — 18°С ва 
н а м л и г и
.85— 9 5 % б ўли б, 
омборхон а 
ш а ­
м о л л ат и б т у р и л и ш и л озим. Т угу- 
н а к н и с а ц л а ш д а г и д ав о л а ш д аври
10— 15 с у т к а давом эт ади .
Я х ш и е т и л г а н ҳ а м д а йи ги ш т и -
р и ш д а в р и д а у п ч а ш п к а с т л а п м а -
г а н к а р т о ш к а н и н г д а в о л а ш даври ^
ь Картошканинг 
ш и к а с т -
у н ч а у з о ц ц а ч у з и л м а и д и . А к с и н ч а , л а нган ж о йл а р и д а ц оплагич тў-
« т и л м а г а н ,
п у с т и
м у с т а ҳ к а м л а н - ц и м а ла р
ти кл а н и ш и н и н г анато-
т а н в а з а ҳ а л а н г а н к а р т о ш к а н и н г мик кў р и н и ш и ( л в . Метлицкий
д а в о л а ш д аври у зо ц м у д д а т га ч ў- 
оуиича).
з 
— ш икастланган 
ж ойда ҳоснл 
З И Л а д н . 
бўлган ўлган ҳуж айралар цатламп,
Д а в о л а ш д а в р и д а ҳаво ҳ а р о р а - 
- б^ в д е р ! Г д а т м 5 и :
ТИ 
20° С д ан
ю цори 
б ў л г а н д а
4 
— паренхима цатлами.
т а р ч а н д к а р т о ш к а н и н г ш н к а с т л а -
рн б н т и ш п т е з л а ш е а -д а , ш у б и л а н б н р га м и к р о о р г а н и з м л а р н и н г
а к т и в л и г и о ш ад и ва ч и р и ш ж а р а ё н и б ир ц а д а р т е з л а ш а д и .
И к к и н ч и 
д а в р — совитиш д а в о л а ш д а в р и д а н к е й и н к е ­
л а д и . Б у д ав р н н н г х а р а к т е р л и х у с у с и я т и ш у н д а к и , б у н д а ҳаво 
ҳ а р о р а т и 4 — 5°С г а ч а п а с а й т и р и л а д и . Б у н д а й ш ароитда; т у гу - 
н а к л а р д а
к е ч а д и г а н ж а р а ё н л а р а н ч а с у с а я д и .
Д а в о л а ш д а в р и д а н совитиш д а в р п г а ў т и ш д а ҳаво 
ҳ а р о р а т и
с у т к а с и г а 1 — 0,5°С г а и а с а й т и р и л и б , 
4 — 5°С т у ш и р и л а д и . Б у
д а в р 20 к у н д а н 40 к у н г а ч а д авом э т и ш и м у м к и н .
У ч и н ч и 
д а в р — ц и ш ва б ах о р о й л а р п г а т ў ғ р и
к е л а д и , 
б у д ав р асосий д ав р ҳ и со б л ан ад п . Б у н д а к а р т о ш к а ф и з и о л о г и к