Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent moliya instituti

 
Valyuta birjasi –
chet el valyutasi, davlat qimmatli qog‘ozlari, moliyaviy 
hosila instrumentlari (derivativlar) oldi-sotdisi hamda ular bilan bog‘liq boshqa 
birja bitimlari bo‘yicha birja savdolarini, shuningdek banklararo pul bozorini hamda 
Markaziy bankning tijorat banklari bilan amalga oshiriladigan kredit va depozit 
auksionlarini tashkil etuvchi yuridik shaxsdir. 
Valyuta birjasi faoliyati O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston 
Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida»gi, «Valyutani tartibga solish 
to‘g‘risida»gi, «Faoliyatning ayrim turlarini litsenziyalash to‘g‘risida»gi, «Birjalar 
va birja faoliyati to‘g‘risida»gi qonunlariga, “Valyuta birjasi faoliyatini 
litsenziyalash tartibi” to‘g‘risida”gi nizom va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarga 
muvofiq tartibga solinadi. 
Valyuta birjasini litsenziyalovchi organ – O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy bankidir. Bunda litsenziya da’vogari O‘zbekiston Respublikasi Markaziy 
bankiga valyuta birjasi faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziya 
berish to‘g‘risidagi ariza bilan murojaat etadi.
Valyuta birjasi yuridik shaxs bo‘lib, respublikamizda aksiyadorlik jamiyati 
sifatida tashkil etiladi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining litsenziyasiga 
ega bo‘lgan valyuta birjasi litsenziat, deb yuritiladi. Litsenziya amal qilish muddati 
cheklanmagan holda beriladi. Litsenziyani berish, amal qilishini tugatish, bekor 
qilish, to‘xtatib turish, qayta rasmiylashtirish yoki qayta tiklash O‘zbekiston 

---

352 
Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qarori bilan rasmiylashtiriladi. Valyuta 
birjasi faoliyatini tartibga solish litsenziyalovchi organ O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi.
Quyidagilar valyuta birjasi faoliyatini amalga oshirishda litsenziya talablari 
va shartlari hisoblanadi: 
a) birjalar va birja faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga va birja savdolari 
qoidalariga rioya qilish; 
b) aksiyadorlik jamiyatlari uchun qonun hujjatlarida belgilangan ustav fondi 
(ustav kapitali)ning eng kam miqdori bo‘yicha talablarga muvofiqlik; 
v) kamida 10 ta tijorat banki sifatidagi birja a’zolarining mavjud bo‘lishi; 
g) tuzilgan birja bitimlarining bajarilishini ta’minlash uchun shart-sharoitlar 
yaratilganligi; 
d) belgilangan umumiy texnik talablarga qat’iy rioya etgan holda 
shakllantirilgan birja savdolari elektron tizimining mavjudligi; 
e) birja savdolarini oldindan belgilangan joy va muayyan vaqtda, belgilangan 
qoidalar asosida elektron shaklda valyuta birjasi a’zolarining barchasiga ushbu 
savdolarda bir vaqtda ishtirok etish imkoniyati berilgan holda o‘tkazish; 
j) kliringni amalga oshirish va hisob-kitoblarni o‘tkazish, shuningdek davlat 
qimmatli qog‘ozlariga bo‘lgan huquqlarni hisobga olish va ularni saqlash tizimining 
mavjudligi; 
z) axborotni qonun hujjatlariga muvofiq oshkor qilish; 
i) litsenziyalovchi organning talabiga ko‘ra birja faoliyatini amalga oshirish 
bilan bog‘liq axborotni taqdim etish; 
k) xonalarning texnik jihatdan mustahkamlanganligi va qo‘riqlash va 
yong‘indan ogoh etish vositalari bilan jihozlanganligi;
l) kundalik buxgalteriya hisobi yuritilishini ta’minlovchi dasturiy 
ta’minotning mavjudligi; 
m) birja savdolarining elektron tizimi tomonidan avtomatik ravishda 
tuziladigan elektron bayonnomalar tarzida kiritilgan birja bitimlari to‘g‘risidagi 

---

353 
axborotni arxiv ishlarini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq 
saqlash. 
Litsenziya olish uchun litsenziya da’vogari litsenziyalovchi organga quyidagi 
hujjatlarni taqdim etadi: 
a) litsenziya berish to‘g‘risida ariza, unda quyidagilar ko‘rsatiladi: litsenziya 
da’vogarining nomi va tashkiliy-huquqiy shakli, joylashgan joyi (pochta manzili), 
elektron manzili, bank hisobi rekvizitlari; 
b) litsenziya talablari va shartlarining bajarilganligini tasdiqlovchi hujjat; 
v) litsenziya da’vogari ustavining nusxasi; 
g) litsenziya da’vogarining boshqaruv organlari tarkibi to‘g‘risida ma’lumot; 
d) litsenziya da’vogarining chet el valyutasi, davlat qimmatli qog‘ozlari, 
moliyaviy hosila instrumentlari (derivativlar) operatsiyalari bilan shug‘ullanuvchi 
va banklararo pul bozori, shuningdek Markaziy bankning tijorat banklari bilan 
amalga oshiriladigan kredit va depozit auksionlarini tashkil etish bo‘yicha 
bo‘linmalari, shuningdek xodimlar malakasi, bo‘linmalar ixtisoslashuvi va ularning 
texnik jihozlanganligi tavsiflangan tashkiliy tuzilmasi. 
Litsenziya olish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar litsenziya da’vogari tomonidan 
litsenziyalovchi organga bevosita, pochta aloqasi vositalari orqali yoki elektron 
shaklda, ular olinganligi haqida xabardor qilingan holda taqdim etiladi. Elektron 
shaklda taqdim etilgan hujjatlar litsenziya da’vogarining elektron raqamli imzosi 
bilan tasdiqlanadi.
Litsenziya berish to‘g‘risidagi arizada litsenziya da’vogarining elektron 
manzili ko‘rsatilganligi uning arizasi bo‘yicha qabul qilingan qaror haqida axborot 
tizimi orqali elektron shaklda xabarnoma olishga bo‘lgan roziligidir. 
Noto‘g‘ri yoki buzib ko‘rsatilgan ma’lumotlarni taqdim etganligi uchun 
litsenziya da’vogari qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo‘ladi. Litsenziya 
da’vogaridan qonunchilikda nazarda tutilmagan boshqa hujjatlarni taqdim etishni 
talab qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Litsenziya olish uchun ariza bilan barcha zarur hujjatlar litsenziyalovchi organ 
tomonidan ushbu hujjatlar kelib tushgan kundan boshlab o‘ttiz kun ichida ko‘rib 

---

354 
chiqiladi. Litsenziyalovchi organ tomonidan litsenziya olish uchun taqdim etilgan 
hujjatlar ko‘rib chiqilganligi uchun yig‘im undirilmaydi. Lekin, litsenziyalovchi 
organ tomonidan litsenziya berilganligi uchun qonun hujjatlariga muvofiq davlat 
boji undiriladi. Litsenziyalovchi organ tegishli qaror qabul qilingandan keyin uch 
kun mobaynida litsenziya da’vogarini litsenziya berish yoki litsenziya berishni rad 
etish to‘g‘risidagi qaror haqida xabardor qiladi. Litsenziya berish bo‘yicha qaror 
qabul qilinganligi to‘g‘risidagi xabarnoma litsenziya da’vogariga yozma shaklda 
jo‘natiladi (taqdim etiladi). Litsenziya litsenziya da’vogari tomonidan davlat boji 
to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat taqdim etilgandan va u litsenziya bitimini 
imzolagandan keyin uch kun muddatda rasmiylashtiriladi va beriladi. Litsenziya 
blankasining asl nusxasi litsenziatga beriladi, litsenziya nusxasi litsenziyalovchi 
organda saqlanadi. Litsenziya bitimi litsenziyalovchi organ va litsenziatning o‘zaro 
huquq va majburiyatlarini belgilovchi hujjat hisoblanadi.
Litsenziya bitimida quyidagilar bo‘lishi lozim: 
-
bitimni imzolagan shaxslarning familiyasi, ismi, otasining ismi, lavozimi; 
-
tomonlarning rekvizitlari; 
-
amalga oshirilishiga litsenziya berilayotgan faoliyat turining nomi;
-
litsenziatga qo‘yiladigan litsenziya talablari va shartlari; 
-
litsenziya bitimi talablari va shartlari buzilganligi uchun tomonlarning 
javobgarligi; 
-
litsenziat tomonidan litsenziya bitimi talablari va shartlari bajarilishining 
litsenziyalovchi organ tomonidan nazorat qilinishi tartibi. 
Litsenziya bitimi ikki nusxada tuziladi, bir nusxasi litsenziyalovchi organda 
qoladi, ikkinchisi esa litsenziatga beriladi. 
Litsenziyalovchi organ quyidagi sabablarga ko‘ra litsenziya berishni rad 
etishga haqlidir:
-
litsenziya da’vogari hujjatlarni lozim tarzda rasmiylashtirmagan holda 
taqdim etishi; 
-
litsenziya da’vogari taqdim etgan hujjatlarda noto‘g‘ri yoki buzib 
ko‘rsatilgan ma’lumotlarning mavjudligi; 

---

355 
-
litsenziya da’vogarining litsenziya berish talablari va shart-sharoitlariga 
nomuvofiqligi. 
Boshqa asoslarga ko‘ra, shu jumladan litsenziya berish maqsadga muvofiq 
emas degan vaj bilan litsenziya berishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Litsenziya berishni rad etish haqidagi xabarnoma litsenziya da’vogariga 
yozma shaklda, shu jumladan axborot tizimi orqali elektron shaklda, rad etishning 
sabablari va litsenziya da’vogari ko‘rsatilgan sabablarni bartaraf qilib, hujjatlarni 
ko‘rib chiqish uchun takror taqdim etishi mumkin bo‘lgan muddat ko‘rsatilgan holda 
yuboriladi (topshiriladi). Litsenziya berishni rad etish haqidagi xabarnomada 
ko‘rsatilgan muddat kamchiliklarni bartaraf etish uchun zarur bo‘lgan vaqtga 
mutanosib bo‘lishi kerak. 
Litsenziya da’vogari litsenziya berish rad etilishi uchun asos bo‘lgan 
sabablarni bartaraf etgan taqdirda, hujjatlarni takroran ko‘rib chiqish litsenziya 
da’vogarining arizasi barcha zarur hujjatlar bilan birga olingan kundan e’tiboran o‘n 
kundan ko‘p bo‘lmagan muddatda litsenziyalovchi organ tomonidan amalga 
oshiriladi. Litsenziya da’vogarlarining arizalarini takroran ko‘rib chiqqanlik uchun 
ham yig‘im undirilmaydi.
Litsenziya da’vogarining arizasini takroran ko‘rib chiqishda litsenziya 
berishni rad etish haqidagi xabarnomada ilgari ko‘rsatilmagan yangi asoslar 
bo‘yicha litsenziya berishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Litsenziya da’vogarining litsenziya berishni rad etish haqidagi xabarnomada 
ko‘rsatilgan muddat o‘tganidan keyin berilgan arizasi yangidan berilgan deb 
hisoblanadi. 
Litsenziat qayta tashkil etilgan, uning nomi yoki joylashgan joyi (pochta 
manzili) o‘zgargan taqdirda, litsenziat yoki uning huquqiy vorisi qayta ro‘yxatdan 
o‘tkazilgandan keyin bir oy muddatda litsenziyalovchi organga, ko‘rsatib o‘tilgan 
ma’lumotlarni tasdiqlovchi tegishli hujjatlarni ilova qilgan holda, litsenziyani qayta 
rasmiylashtirish to‘g‘risida ariza berishi shart. Litsenziat litsenziya qayta 
rasmiylashtirilgunga qadar unda ko‘rsatilgan faoliyatni ilgari berilgan litsenziya 
asosida 
amalga 
oshiradi. 
Litsenziyalovchi 
organ 
litsenziyani 
qayta 

---

356 
rasmiylashtirishda 
litsenziyalar 
reestriga 
tegishli 
o‘zgartirishlar kiritadi. 
Litsenziyani qayta rasmiylashtirish litsenziyalovchi organ tomonidan tegishli 
hujjatlar ilova qilingan holda litsenziyani qayta rasmiylashtirish to‘g‘risidagi ariza 
olingan kundan boshlab, besh kun mobaynida amalga oshiriladi. Litsenziya 
yo‘qolgan yoki yaroqsiz holga kelgan taqdirda litsenziatning arizasiga ko‘ra dublikat 
berilishi mumkin. 
Litsenziyaning amal qilishi quyidagi hollarda to‘xtatib turilishi mumkin: 
-
litsenziat tomonidan valyuta birjasi faoliyatini tartibga soluvchi qonun 
hujjatlarining buzilishi holatlari aniqlanganda; 
-
litsenziat tomonidan litsenziya bitimida nazarda tutilgan litsenziya talablari 
va shartlari buzilishi aniqlanganda; 
-
litsenziyalovchi organning litsenziat faoliyatida aniqlangan qoida 
buzilishlarini bartaraf etish bo‘yicha ko‘rsatmalari litsenziat tomonidan 
bajarilmaganda. 
Litsenziyalovchi organning litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turish 
to‘g‘risidagi qarori litsenziatga yozma shaklda, qaror qabul qilingan kundan 
e’tiboran uch kundan kechiktirmay etkaziladi.
Litsenziyalovchi organ litsenziat litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib 
turishga olib kelgan holatlarni bartaraf etishi uchun muddat belgilaydi. Bunda 
belgilangan muddat olti oydan ko‘p bo‘lishi mumkin emas.
Litsenziat litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turishga olib kelgan 
holatlarni bartaraf etgan taqdirda, litsenziyalovchi organ ko‘rsatilgan holatlar 
bartaraf etilganligi to‘g‘risidagi tasdiqnomani olgan kundan e’tiboran litsenziyaning 
amal qilishini tiklash to‘g‘risida uch kun muddat ichida qaror qabul qiladi. 
Litsenziyaning amal qilishi quyidagi hollarda tugatiladi: 
-
litsenziat litsenziyaning amal qilishini tugatish to‘g‘risida ariza bilan 
murojaat qilganda; 
-
litsenziatning faoliyati yuridik shaxs sifatida tugatilganda — tugatilgan 
paytdan e’tiboran yoki uning faoliyati qayta tashkil etish natijasida tugatilganda — 
qayta tashkil etilgan paytdan e’tiboran, uning o‘zgartirilishi bundan mustasno; 

---

357 
-
litsenziat litsenziya bitimida nazarda tutilgan litsenziya talablari va 
shartlarini muntazam ravishda yoki bir marotaba qo‘pol ravishda buzganda; 
-
litsenziat litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turishiga olib kelgan 
holatlarni litsenziyalovchi organ belgilagan muddatda bartaraf etmaganda. 
Litsenziyalovchi organning litsenziyaning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi 
qarori litsenziatga yozma shaklda, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch kundan 
kechiktirmay etkaziladi. Litsenziat litsenziyaning amal qilishini tugatish 
to‘g‘risidagi qarorni olgan kundan e’tiboran o‘n kun ichida litsenziya 
litsenziyalovchi organga qaytarilishi va yo‘q qilinishi kerak. Litsenziyaning amal 
qilishini tugatish to‘g‘risidagi ma’lumot ommaviy axborot vositalarida, shuningdek 
litsenziyalovchi organning rasmiy veb-saytida e’lon qilinishi kerak. Tugatish 
to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran litsenziyaning amal qilishi 
tugatiladi. 
Litsenziya quyidagi hollarda bekor qilinishi mumkin: 
-
litsenziat litsenziyani bekor qilish to‘g‘risida ariza bilan murojaat qilganda; 
-
agar litsenziat litsenziya berishi haqida qaror qabul qilingani to‘g‘risida 
xabarnoma yuborilgan (topshirilgan) paytdan e’tiboran bir oy ichida litsenziya 
bitimini imzolamagan bo‘lsa; 
-
litsenziya soxta hujjatlardan foydalanilgan holda olinganligi dalili 
aniqlanganda. 
Litsenziyalovchi organning litsenziyani bekor qilish to‘g‘risidagi qarori 
litsenziatga yozma shaklda, qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch kundan 
kechiktirmay etkaziladi.
Litsenziat litsenziyani bekor qilish to‘g‘risidagi qarorni olgan kundan 
e’tiboran o‘n kun ichida litsenziya litsenziyalovchi organga qaytarilishi va yo‘q 
qilinishi kerak. 
Litsenziyani bekor qilish to‘g‘risidagi ma’lumot ommaviy axborot 
vositalarida, shuningdek litsenziyalovchi organning rasmiy veb-saytida e’lon 
qilinishi kerak. 

---

358 
Litsenziat faoliyatini tartibga solish va litsenziya talablari va shartlariga rioya 
etilishini nazorat qilishni amalga oshirishda litsenziyalovchi organ o‘z vakolatlari 
doirasida quyidagi huquqlarga ega: 
litsenziat tomonidan litsenziya talablari va shartlariga rioya etilishini qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibda rejali tekshirish; 
litsenziya talablari va shartlariga rioya etilishini tekshirish chog‘ida paydo 
bo‘ladigan masalalar yuzasidan litsenziatdan zarur axborotni so‘rash va olish; 
tekshirishlar natijalari asosida, litsenziya talablari va shartlarining litsenziat 
tomonidan aniq buzilishlarini ko‘rsatgan holda dalolatnomalar (ma’lumotnomalar) 
tuzish; 
litsenziatga aniqlangan buzilishlarni bartaraf etish majburiyatini yuklovchi 
qarorlar chiqarish, bunday buzilishlarni bartaraf etish muddatlarini belgilash;
litsenziyaning amal qilishini to‘xtatib turish, tugatish yoki litsenziyani bekor 
qilish to‘g‘risida qaror chiqarish. 
Litsenziya talablari va shartlariga rioya etilishini tekshirishda litsenziyalovchi 
organning tekshiruvchi xodimlari tomonidan ikki nusxada dalolatnoma tuziladi, 
ularning bittasi litsenziatga beriladi, ikkinchi nusxasi litsenziyalovchi organda 
qoladi.