Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги низомий номидaги

Литература: 
1. Шевчук В. П. Методика дистанционного обучения // Информатика и 
образование. - 2007 - N 12 - С. 118-119. 
 
BOLALARNING YOSH DAVRIDAGI MUAMMOLARINI OLDINI 
OLISH VA ULARNING TARBIYASI BILAN SHUG’ILLANISH 
 
Choriyeva Durdona Anvarovna 
TDPU “Maktabgacha ta`lim” 
fakulteti PhD.,v.v.b., dotsenti,
Sabohat Ahmadova
“Maktabgacha ta`lim” fakulteti 2 kurs talabasi
 
 
Qadim zamonlarda odamlar bolalarning tarbiyasini qanay usullarda tarbiyalash 
kerakligini 
bilishgan. 
U 
zamonlarda 
ham 
bolalarni 
tarbiyasini 
yanada 
mustahkamlovchi o’yinlar yoki shunga o’xshash ahloqiy jarayonlar bolalarga 
o’rgatilgan. Shunday jarayonlar orqali bolalarni qanday tarbiyalash kerak qanady 
usullarni qo’llash kerakligini ham bilib olishgan. Hozirgi kunda yosh onalar o’z 
farzandlarini yangicha usulda tarbiyalab kelmoqdalar. Ya’ni zamon rivojlangan sari 
bolalarni tarbiyalash usullari va metodlari ko’payib bormoqda. Onalar faqat shu 
zamonaviy tarbiya usullaridan foydanmoqdalar. Bunday tarbiya jaroyoni bolalarning 
an’anaviy tarbiyalash jarayonidan cheklab qo’yishi mumkin. Masalan, imkon boricha 
bolalarga audio ertaklarni o’rniga bir necha daqiqa bolaga ota-ona vaqt ajratishi, ertak 
kitoblardan ertaklarni aytib berishi afzalroq sanaladi. Shunda uning ota yoki ona bilan 
o’zro muloqotni o’rnatishga yordam beradi. Chunki ba’zi ota-onalar ishlari bilan band 
bo’lib bolaga vaqt ajratmay qo’yishlari ham mumkin. Shuning uchun eng yaxshi vaqt 

---

226 
bu ertak aytib berish jarayonidir. Shundagina bola o’zini ota- onasi uchun kerakli shaxs 
sifatida o’zini his qiladi. Shuni unutish kerakmaski, bola qachonki o’ziga ishonsa, 
shundagina u tashabuskor, aqlli va irodali shaxs bo’lib yetishadi.
Hozirda biz ta’limning keskin o’sishini kuzatmoqdamiz, chunki ota-onalar ta’lim 
g’oyasi va tarbiyani noto’g’ri tushunadilar, oilada bola rivojlanishi uchun eng muhim 
bo’lgan “taryyorlov maktabi” ni yaratish uchun hech nima qilmaydilar. Masaru Ibuka 
tayyorlov maktabi haqida ko’plab g’oyalar va o’z qarashlarini bayon qilganlar. 
Tayyorlov maktabi haqida gap ketganida albatta bolalarni yaxshi o’qitish ularga 
boshlang’ich bilimlarni berish nazarda tutilgan. Har qanday boshlang’ich maktab bu 
albattagina oilada namoyon bo’ladi. Ya’ni har qanaday bilim va tarbiyani ham oila 
muhitida paydo bo’lishi va eng avvalo bola oila muhitida shu ko’nikmalarga ega 
bo’lishi kerak. Shuning uchun ham tayyorlov maktabi deganda albattagina oila 
tushunilishi kerak. Hozirgi kunda aynan shu masala nazarga olinyapti. Sababi oilada 
bolalar ilk tarbiya kurtaklarini ochishlari zarur. So’ngra matkabgacha tayyorlov 
muassasalarida shu olgan ko’nikmalarini yanada mustahkamlab boraveradi. Tayyorlov 
maktabi uchun bolalarni rivojlantiruvchi barcha vositalardan foydalanish kerak. 
Shunda bolada individual rivojlanish darajasidagi samaradorligi o’sib boraveradi. 
Urishish yoki majburlash zarur bo’ladigan vaziyatlar ham bor, ammo qiyin vaziyatda 
bolaga tanlash imkoniyatini berish yoki uni ishontirishga harakat qilish afzalroq. Agar 
bolaga boshqa muqobil( alternativ) variantni taklif eta olmasangiz, hech bo’lmasa nima 
uchun shu ishni qilish mumkin emasligini tushuntirish kerak. Sizning 
tushuntirishlariningizni anglay olmasligi mumkin ammo, tovushingizdagi ishontirish 
bolaga ijobiy ta’sir o’tkazadi. Bolalar yoshligida ayniqsa go’daklik davrida ko’p 
narsalarni anglay olmaydi. Shuning uchun ba’zida shu narsalarni ushlab ko’rishga 
berishimiz kerak. Shundagina u anglay olishi mumkin. Agar ba’zi hollarda esa 
bolalarga intonatsion vosita orqali ularga tshuntirishimiz kerak. Albatta bunday 
yoshda, yosh bolalar kattalarning gaplariga tushunmaydilar. Lekin albatta biz shunga 
harakat qilishimiz kerak. Jazolashdan ko’ra bolalarga tshuntirishmiz kerak. “Bolani 
urishgandan ko’ra maqtagan afzalroq”- deydilar Masaru Ibuka. Biz bolaga “Sen yaxshi 
bolasan bunday yomon ishlar sening qo’lingdan kelmaydi, sen odobli bolasan”- deb 

---

227 
aytsak bola shu hislatlarga qarab rivojlanib boradi. Bolani qancha ko’p urishaversak 
yoki ruhiy jihatdan qo’rqoq yoki o’sha urishgan isnonga nisbatan salabiy hulq-atvori 
uyg’onishi mumkin. Shuning uchun bolalar tarbiyasi borasida o’ta ehtiyotkorlik bilan 
tarbiyalsh kerak. Bolasini yaxshi ko’rgan ota-ona uning darajasiga tushishi kerak. 
Chunki bolaning kichik dunyosiga kiriladigan eshik ham kichkinadir. Boladek kichik 
bo’lgan bu eshikdan kirish uchun egilish lozim. Balki surilish, yumalash, bolaning 
ichki dunyosiga sig’adigan darajada kichrayishi kerak. Bolalar tarbiyasining muhim 
shartlari ko’p bo’lib, ularga amal qilsak, bolalar yanada mehribon va ota-onasiga 
nisbatan hurmati cheksiz bo’ladi. Yosh bolalar juda qiziquvchan bo’ladi. Qiziquvchan 
bolalar har doim savollar beraveradi. Bu savollarga ba’zida ota-onalar javob topa 
olmaydi. Shunday vaziyatlarda shu savolga javobni birgalikda qidirsa, bola ilm olishni 
qanday ekanligini anglab yetadi. Bilmagan ma’lumotlarni bilib olganidan hursand 
bo’ladi. Shu paytda ota-ona bola bilan birgalikda hursandchilikni baham ko’rmoqlik, 
bolada unutilmas jarayon bo’lib qoladi. Eng asosiysi bolalar hayotidagi har bitta 
jarayonga ota-ona mas’ulyat bilan yondashishi lozim. Shundagina bola baxtli bo’lib 
voyaga yetadi. Albatta baxtli bola kelajakda judayam yaxshi inson bo’lib yetishishi 
shubhasiz. 
Har kuni bolalar bilan muloqotda bo‘lgan tarbiyachiga u o‘z shogirdlarini 
biladigandek tuyulishi mumkin va bu haqda o‘ylash chuqur xato qiladi. Bunga turli 
vositalar- kuzatish, eksperiment, suhbat, bolalar ijodiyoti mahsulotlarini tahlil qilish, 
ijtimoiy-psixologik usul, testlar yordam berishi mumkin. Ko‘pincha, aniq tadqiqotlarda 
bir-birini to‘ldiradigan va boshqaradigan bir nechta usullar qo‘llaniladi. 
Shu bilan birga, tadqiqot obyekti, predmeti va vazifasining xususiyatlaridan kelib 
chiqib, asosiy usullarning muayyan variantlari - bola psixikasi rivojlanishining ayrim 
tomonlarini o‘rganish usullari ishlab chiqilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, muvaffaqiyat ko‘p jihatdan tarbiyachi-tadqiqotchining 
uslubiy zukkoligiga, uning qo‘yilgan vazifalarga to‘liq mos keladigan usullar 
kombinatsiyasini tanlash qobiliyatiga bog‘liq.