Menejment nazariyasi

3.2. 
0 ‘zbekiston iqtisodiyoti yaxlit ijtim o iy iqtisodiy 
tizim sifatida
O'zbekiston Respublikasi milliy xo'jaligi, korxonalar, birlash- 
malar, tashkilot, tarmoqlar va mintaqalar murakkab, o'zgaruvchan, 
yaxlit ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo'lib, uning har bir bo‘g‘ini ijtimoiy 
ishlab chiqarish va takror ishlab chiqarish, taqsimot va iste’molning 
turli jarayonlarini amalga oshiradi, bir-biri bilan uzviy bog'liq va bir- 
birini to'ldiradi. O'zbekiston Respublikasi milliy xo'jaligi iqtisodiy 
tizimdir, chunki mehnat va moddiy resurslar qo'shilishi natijasida 
moddiy boyliklar, shu jumladan, milliy daromad yaratiladi, shuning- 
dek, jamiyat ishlab chiqarish kuchlarining kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarilishi jarayoni yuz beradi. Shu bilan birga, respublika milliy 
xo'jaligi ijtimoiy tizim hamdir, chunki davlat kishilar tomonidan yara- 
tilgan tashkilotdir. Mehnat jarayonida kishilar o'zaro ijtimoiy muno- 
sabatda bir-birlari bilan o'zaro ta’sirda bo'ladilar, o‘z faoliyatlari nati- 
jalarini ayirboshlaydilar. Demak, ijtimoiy munosabatlar subyektlari 
kishilardan, obyektlari esa ularning turli sohalardagi turli-tuman 
faoliyatlaridan (ishlab chiqarish, fan, madaniyat, sanat va h.k.) iborat.
O'zbekiston Respublikasi milliy xo'jaligi boshqaruv tizim i 
iqtisodiy, siyosiy, g'oyaviy, axloqiy, ruxiy va boshqa munosabat­
lar yig'indisidan iboratdir. Ularning orasida eng muhimi iqtisodiy 
munosabatlardir.
Iqtisodiy ishlab chiqarish munosabatlari - bu barcha ustqur- 
ma munosabatlar asosida turuvchi va o‘z salmog'i jihatidan muno­
sabatlar tizimida yetakchi bo'lgan asosiy munosabatlardir. Shu sa- 
babli, respublika iqtisodiyotini qayta qurishning mohiyati ma’muriy 
munosabatlar ustunligidan iqtisodiy munosabatlarga menejment­
ning barcha darajalarida manfaatlarni boshqarish va kishilar man- 
faatlari vositasida boshqaruvga o'tishdan iborat. Lekin mehnat ja- 
moalari faqat iqtisodiy emas, balki ijtimoiy-siyosiy, mafkuraviy, 
huquqiy vazifalarni ham bajaradilar. Demak, milliy xo'jalik boshqaruvi 
obyekt sifatida murakkab, o'zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy tizim- 
dan iborat ekan.
Tarkibiy jihatdan respublika milliy xo'jaligi turli xil ishlab chiqa­
rish unsurlaridan (ish joyi, sex, korxona, konsern, tarmoq va h.k.)

---

iborat. Iqtisodiyotning asosiy bo‘g‘ini - korxonadir. Korxona (fir- 
ma) o'z ish natijalari bo'yicha to'liq javobgardir. Korxona daro- 
m adlari butun m ehnat jam oasi m ehnati natijasi bilan uzviy 
bog'liqdir.
Iqtisodiyotni boshqarish tizimi ikki kichik tizimdan - axborot 
oqimlari bilan bir tizimga bog'langan ishlab chiqarish jamoasi va 
boshqaruvchilar jamoasidan iborat menejment obyekti va subyek- 
tidan tashkil topgan. To‘g‘ri aloqa yo'llari bo'yicha yuqoridan past- 
ga - boshqaruv buyruqlari, aks ta ’sir yo'llari bo'yicha pastdan 
yuqoriga - qarorlar bajarilishi haqida axborot yuboriladi.
Korxona (firma) sex, bo'linma, xizmat kabi unsurlarning o'zaro 
bog'lanmagan, tasodifiy birikmasi emas. U o'zi tashkil topgan 
unsurlarning korxona tashkil etilishida ko'zda tutilgan maqsadga 
erishish uchun o'ziga xos birikishidan iborat. Korxona (firma) 
yirikroq ijtimoiy iqtisodiy tizim - tarmoq tarkibiga kiradi va uning 
unsuridan iborat bo'ladi, tarmoq esa o'z navbatida yaxlit tizim - 
milliy xo'jalikning tarkibiy qismidir (sxemaga qarang).
Shunday qilib, O'zbekiston milliy xo'jaligi yaxlit yirik tizim 
b o 'lib , barcha tarm o q la rn i x o 'ja lik y u ritis h n in g m urakkab 
mexanizmiga biriktiradi.