Tadqiqotlari

 
5.4. Marketing tadqiqotlarida statistik tahlilning ahamiyati 
 
O‘zbekiston bozorida ishtirok etayotgan yirik korxonalarning marketing 
bo‘limlari hamda marketing tadqiqotlarini o‘tkazishga ixtisoslashgan tashkilotlar 
amaliyotdagi mavjud ma’lumotlarni to‘plash ularni qayta ishlash va boshqaruv yoki 
marketing qarorini qabul qilishga chegaralangan vosita va uslublardan, ma’lum 
holatda statistika apparatidan foydalanilmagan holda amalga oshirilib kelinmoqda. 
Bunday holat oqilona qaror qabul qilish muddatini cho‘zish va raqobat bozorida 
muvoffaqiyatsizlikka olib keladi. Ma’lumki 
statistika 
tahlili 
ma’lumotlar o‘rtasidagi 
bog‘liqlik va qonuniyatlarni ochib berishga, 
ularning o‘zaro nazaridan unumli foydalanish 
imkoniyatini yaratadi.
Tahlillarni statistik uslublar yordamida 
muvaffaqiyatli 
amalga 
oshirish 
o‘zgaruvchanlar 
o‘rtasidagi 
aloqalar 
to‘g‘risidagi gipoteza (tahlili)ni isbotlab berish ushbu aloqalarga baho berish, 
iste’molchiga ta’sir ko‘rsatuvchi mahsulot yoki xizmatning ma’lum taraflarini 
o‘rganish, iste’molchilarni segmentlarga taqsimlash, bozor kon’yunkturasini 
o‘rganishni istiqbolini belgilash imkoniyatini hosil qiladi. 
Marketing borasida qaror qabul qilishni quvvatlovchi quyi tizimga ega bo‘lgan 
zaruratning kelgusida ham ortib borishi tabiiydir. Chunki axborot ko‘lami va 
miqdorining nihoyat ko‘pligi va uni boshqarishga sarflanadigan vaqtni tejash muhim 
ahamiyatga ega. Statistik va matematik modellar balki vositasida esa axborotni qayta 

---

113 
ishlash va qaror qabul qilishda nisbatan kam hatoga yo‘l qo‘yiladi hamda jarayon 
tezlashadi.
Marketing tadqiqotlarida qo‘llaniladigan statistik tahlilni o‘rganishga fan 
sifatida yondoshmoq lozim. Bu fanning 
ob’ekti marketing jarayonlarini tadqiq 
qilishdan 
iboratdir. 
Ushbu 
o‘rganilayotgan 
ob’ektni 
murakkab 
iqtisodiy jarayonlar majmuasidan iborat 
deb baholab, ularning barcha qismlari 
bir-biri 
bilan 
o‘zaro 
uzviy 
bog‘liqlikligidan kelib chiqib, ularni 
o‘rganishda barcha jihatlarini tartibga 
solgan holda yaxlit xulosaga kelishni taqozo qiladi. Mazkur jarayonda amalga 
oshiriladigan amallar marketing tadqiqotlarida statistik tahlilning sistemali (tizimli) 
yondashish metodologiyasini tashkil qiladi. 
Marketing tadqiqotlarida statistik tahlilning metodologik asoslarini o‘rganish 
uchun, unda qo‘llaniladigan falsafiy kategoriyalarning qisqacha mazmuniga shu fan 
nuqtai nazaridan qarashni taqozo qiladi. Chunki falsafiy kategoriyalar jamiyat va 
tabiatda sodir bo‘ladigan o‘zgarish va jarayonlarni o‘rganishda qo‘llaniladi. 
Marketing tadqiqotlari ham jamiyatda sodir bo‘lgan va bo‘ladigan tovarlarni 
(xizmatlarni) ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarni 
o‘z ichiga oladi. Bularni raqamlarda ifodalab, statistik va tahliliy usullardan 
foydalangan holda tahlil qilish masalasi o‘ta dolzarb va muhim bo‘lib hisoblanadi. 
Endi marketing tadqiqotlarida statistik tahlil metodologiyasi tasnifi va tavsifiga 
e’tiborni qaratamiz. Ushbu kategoriyalarning yo‘nalishlarini quyidagi jadvaldagi 
singari ifodalash mumkin (5.4-jadval).