Xxii. Suvdan foydalanish rejalarini amalga oshirish va navbat bilan sug’orishni joriy qilish

22.4. Sug’orish tarmoqlarida navbat bilan sug’orishning afzalligi. 
Suvni iste’molchilarga ya’ni xo’jaliklarga, xo’jalik ichi tarmoqlari orasida 
suvdan foydalanish birlik maydoni ichida sug’orish ishlarini bajarish, ekinlarga 
ishlov berish boshqa tashkiliy ishlarni bajarishga sharoit yaratish uchun suvdan 
navbat bilan foydalaniladi. 
Xo’jalik ichki sug’orish tarmoqlari (suvdan foydalanish birligi maydonlari) 
orasida suvdan navbat bilan foydalanish, sug’orish manbaidan kelayotgan suvning 
miqdoriga bog’liq bo’ladi. Sug’orish manbai xo’jalik uchun rejalashtirilgan suv sarfi 
miqdorini 100% ta’minlasa, xo’jalik ichi sug’orish tarmoqlari orasida navbat bilan 
sug’orish joriy etilmaydi. 
Sug’orish manbaining suv sarfi iste’mol uchun rejalashtirilgan suv sarfidan 
ko’p yoki kam bo’lgan davrlarda shu sug’orish manbaidan suv oluvchi sug’orish 
tarmoqlariga “limit” bo’yicha suv sarfi beriladi. Limit suv sarfi quyidagi formula 
orqali aniqlanadi:
Q
l
= Q
br.
K 
Bu formulada: K – suvni iste’mol etuvchilarni suv bilan ta’minlanganligi 
koeffitsiyenti. 
Bu koeffitsiyent, sug’orish manbaidagi mavjud suv sarfini, shu manbadan suv 
oluvchi iste’molchilarning rejalashtirilgan suv sarflariga bo’lish orqali aniqlanadi:
Q 
s.m.
K =-----------; 

Q
ist
Suv bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti navbat bilan suvdan foydalanish 
davrida navbatdagi sug’orish tarmoqlarini limit suv sarflarini aniqlashda ishlatiladi. 
Sug’orish tarmog’iga beriladigan suv sarfi miqdori suv bilan ta’minlanganlik 

---

koeffitsiyentiga to’g’ri proportsional. Bu koeffitsiyent kancha kichik bo’lsa, barcha 
suvdan foydalanuvchilarga beriladigan suv limiti shuncha kam bo’ladi. 
Masalan: Xo’jaliklararo sug’orish tarmog’iga iyul oyining ikkinchi 
dekadasida hisoblangan reja bo’yicha 2,0 m
3
/s suv sarfini olish kerak edi. Ammo 
sug’orish manbalarining shu vaqtdagi suv bilan ta’minlanish koeffitsiyenti past, 
ya’ni K=0,6 (60%). Bunday sharoitda xo’jaliklararo sug’orish tarmog’iga 
ajratiladigan limit suv sarfi,
Q
l
= K 
.
Q= 0,6 
.
2,0 = 1,2 m
3
/s bo’ladi. 
Ayni shunday xollarda xo’jaliklararo suvdan foydalanuvchilari suvdan 
foydalanish birligi maydonlar (dehqon xo’jaliklari, fermer xo’jaliklari, pudratchilar 
guruhi) o’rtasida navbat bilan suvdan foydalanishi joriy qilinadi. Navbat bilan 
suvdan foydalanishdagi elementlar: 
navbatlar soni – N, marta; 
navbat bilan suvdan foydalanish davri - t, sutka; 
limitlangan suv sarfi - Ql/s; 
navbatdagi suv sarfini olish vaqti - t; 
Navbatlar soni Qishloq xo’jalik ekinlarining suvga bo’lgan fiziologik 
extiyojlari va xo’jalikka ajratilgan limitli suv sarfini hisobga olgan xolda 
xo’jalikdagi ekinlarning ishlab chiqarish imkoniyatlari yuqori va samarali ekinligi 
nuqtai nazaridan kelib chiqib aniqlanadi. 
Navbatlar soni nazariy jihatdan samarali ekin turi gidromodulining maksimal 
ordinatasini, sug’orish manbaining shu davrdagi suv sarfini undan sug’oriluvchi 
jami ekin maydonlarini bo’lish natijasida hosil bo’lgan songa (davr gidromoduli) 
bo’lish orqali aniqlanadi, ya’ni: 
Q
max
N = -------- 
Q
davr
Bu formulada Q
max
– hisobiy davrda samarali ekin truri gidromodulning maksimal 
ordinatasi, l/s ga (sug’orish tartibi jadvalidan qabul qilinadi). 

---

𝑸
𝒅𝒂𝒗
=
𝑸
𝒔𝒎
𝝎
𝒖𝒎
– hisobiy davrdagi sug’orish manbai bo’yicha vujudga kelgan 
gidromodul, l/s.ga;

um
- sug’orish manbaidan sug’oriladigan umumiy maydon, ga; 
Q 
sm
- sug’orish manbaining shu davrdagi suv sarfi , m
3
/s. 
Suvdan navbat Bilan foydalanish davri (T) sug’orish manbaidagi suv sarfi 
bilan ta’minlash darajasi va uning qancha vaqt davom etishi ehtimoliga qarab 10, 
12, 15, 18 kun qabul qilinishi mumkin. Bu davr ichida suvdan navbat bilan 
foydalanuvchilar guruhiga tushgan iste’molchilar suvga talab doirasidagi limit suv 
sarfini ularga ajratilgan vaqtlarda olishlari kerak. 
Agarda suvdan navbat bilan foydalanish ikki navbatli bo’lsa, (guruhda to’rtta 
iste’molchi ishtirok etsa, birinchi va ikkinchi iste’molchilar birinchi navbatda limit 
suv sarfini oluvchi iste’molchilarga necha kun suv sarfini olish vaqti quyidagi 
formula orqali aniqlanadi: 

