Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Sitoplazm a organik va mineral moddalarning dinamik sistem asi.
Uning tuzilishi va fiziologik ahamiyati
Sitoplazm a hujayraning asosiy qismi b o iib , u plazm atik m em branalar 
bilan yadro o'rtasida joylashadi. Sitoplazma geolaplazm a yoki asosiy plazm a 
va unda joylashgan organoidlardan iborat. Sitoplazma va uning qismlari doimo 
harakatda bo‘ladi, hujayrada bo ‘ladigan barcha m oddalar almashinuvi jaray­
oni (metabolizm ) sitoplazmada o ‘tadi. Faqatgina nuklein kislotalaming sin- 
tezi yadroda bo'ladi. Hayvonlar hujayrasida sitoplazm aning ikki qavat ekto- 
plazm a (unda granlar va ko'pchilik organoidlar b o 'lm ay di) va ichki qavat 
endoplazm alar (bunda har xil organoidlar, granlar) bo'ladi. O 'sim liklar 
hujayrasida sitoplazm ada eng m uhim organoidlardan biri plastidalar ham
bo'ladi. Sitoplazm aning asosiy qismlaridan biri sitozol hisoblanadi. S ito­
plazm aning eriydigan qismi bu sitozol deb ataladi. Bu tizim siz tiniq m od- 
dadir. Sitoplazm aning 90 % i suv bo'lib, uning tarkibida asosiy biom ole- 
kulalar joylashadi. Biom olekulalarda tuzlar, qand m oddalari, am inokislo- 
talar, yog' kislotalari, nukleoidlar, vitam inlar va erigan gazlar bo'ladi. 
Yuqori m olekulada oqsillar va R N K moddasi kolloid eritm a holda bo'ladi. 
Sitozolda ba’zi bir m odda alm ashinish jarayonlari, jum ladan , glikoliz, yog' 
kislotalar nukleoidlar va b a’zi bir am inokislotalarning sintezi ham bo 'lib
turadi.
Sitoplazm ada aniqlangan m uhim organoidlardan biri bu — endoplaz- 
matik retikulumdir. U 1945-yilda K.Porter tom onidan kashf qilingan bo'lib, 
bir-biri bilan birlashib ketgan kichik yassi kanallar, b o 'sh liq lar sistem asi- 
dan iborat. Endoplazmatik to 'rla r m em branasining qalinligi 5—7 nm. Ayrim 
joylarda yadro membranasi bilan birlashib ketgan. Endoplazm atik to'rlardan 
mikrotelsaler, o'sim liklarda esa vakuol hosil bo'ladi.
Endoplazm atik to 'rlarn in g tashqi m em branasida ribosom alari bo'lsa, 
granulyarva ribosomalari bo'lm agan endoplazm atik to 'rla r agranulyar yoki 
silliq endoplazm atik to 'r deyiladi. G ranulyar end oplazm atik to 'rla r o 'z
m em branasida joylashgan ribosom alar sintez qilingan oqsillarni tashishda 
ishtirok etadi. Agranulyar endoplazm atik retikulum ning asosiy vazifalaridan 
biri lipidlarni sintez qilishdir. M asalan, ichak epiteliysidagi silliq e n d o ­
plazm atik to 'rla r ichakkaso'rilgan yog' kislotalari glitsirindan lipidlarni 
sintez qilib, keyin esa ulami eksport qilish uchun Goldji apparatiga o'tkazadi.