1-mavzu: Kirish. Immunologiya fani maqsadi va vazifalari, usullari va rivojlanish tarixi

Emil fon 
Bering 
hamda 
Kitazato
lar edi. Ular oldindan hastalikni yuqtirmagan hayvonlarga yuborilgan 
qoqshol kasalligiga emlab qo’yilgan sichqonlar zardobi toksinning so’ngi dozasidan himoya 
qilishini ko’rsatib berdilar. Emlash natijasida hosil bo’lgan zardob faktori – antitoksin – o’ziga 
xos antitelaning dastlabki topilishidan dalolat edi. Ushbu olimlarning olib borgan ishlari gumoral 
(suyuqlikka oid) immunitet mexanizmlarini tadqiq etish ishlarini boshlab berdi. 
Hujayra immuniteti muammolarini o’rganish (anglash) manbalari boshida rus biolog-
evolyutsionisti 
Ilya Ilich Mechnikov 
turar edi. 1883-yilda u vrachlar hamda 

---

tabiatshunoslar kengashida immunitetning fagotsitar (hujayra) nazariyasi bo’yicha dastlabki 
ma’lumotlarni keltiradi. Insonlarda ameboid harakatlanuvchi hujayralar – makrofaglar, 
neytrofillar mavjud. Ular o’ziga xos turdagi ovqatni – patogen mikroblarni (ozuqani) “eydi”, 
mazkur to’qimalarning (hujayralarning) vazifasi mikroblar hujumiga qarshi kurashish. 
Parallel ravishda, Mechnikov bilan bir vaqtda o’zining infektsiyalardan himoyalanishning 
immun nazariyasini nemets farmakologi 
Paul Erlix 
ham ilgari suradi. Bakteriyalar bilan 
zararlangan hayvonlar qonidagi zardobida patogen mikroorganizmlarni halok qilishga qodir 
bo’lgan oqsil moddalar paydo bo’lashini bilar edi. Ushbu moddalar keyinchalik “antitelalar” deb 
nom olgan edi. Antitelalarning eng o’ziga xos xossalari bu – ularning yaqqol o’ziga xoslikda 
ajralib turishlridir. Bir turdagi mikroorganizmlarga qarshi himoya vositasi sifatida yuzaga kelgan 
holda ular boshqa mikroorganizmlarga tegmasdan faqat bir turdagi zararli mikroorganizmlarni 
zarasizlantiradi va yo’q qiladi. 
O’zining paydo bo’lish davrida ikki nazariya – fagotsitar (hujayrali) hamda gumoral 
nazariyalar antagonistik o’rinlarni tutgan edi. Mechnikov hamda Erlix maktablari raqiblarning 
har bir zarbasi va har bir qaytargan zarbalari ularni bir biriga yaqinlashtirishidan shubha qilmay 
ilmiy haqiqat uchun kurash olib borishgan. 1908-yili har ikkala olimga bir vaqtning o’zida Nobel 
mukofoti berilgan. 
XX asrning 40 hamda 50-yillari so’ngida immunologiya rivojlanishining dastlabki 
bosqichi nihoyasiga yetadi. Eng keng tarqalgan infektsion kasalliklarga qarshi vaktsinalarning 
keng zahirasi yaratilgan edi. O’lat, vabo, suvchechak epidemiyalari yuz minglab odamlarning 
yostig’ini quritishdan to’xtadi. Ushbu kasalliklarning alohida tasodifiy avj olib turishlari hozirgi 
kunda ham uchrab turadi, biroq epidemiologik hamda pandemik ahamiyatga ega bo’lmagan 
muayyan hududdagi ko’rinishlaridir.