A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

Xizmatlar va notijorat, ко ‘rinmaydigan operatsiyalar balansi
o‘z 
tarkibiga transport, sug‘urta, pochta - telegraf, telefon aloqasi, 
vositachilik 
operatsiyalari, 
turizm, 
madaniy 
almashuvlar, 
pul 
o‘tkazmalari (ish haqi, stipendiya, pensiya, vorislik), diplomatik va 
savdo konsullari, investitsiyalar bo‘yicha dividendlar va foizlar, 
litsenziya 
uchun 
tolovlar, 
texnik 
yordam, 
gonorar, 
tashqi 
mamlakatlardagi harbiy xarajatlar bo‘yicha tolovlam i oladi.
Rivojlangan va ayrim rivojlanayotgan mamlakatlar xizmatlar va 
notijorat balansi tarkibida asosiy ulush turli darajadagi xizmatlar 
hissasiga to‘g‘ri keladi, keyingi ko‘rsatkichlar turizm, ilmiy ~ texnikaviy 
yo‘nalishlar hisoblanadi.
Toiov balansining savdo balansi, xizmatlar va notijorat balansi 
jo riy operatsiyalar balansim
tashkil etadi, uning deyarli 70 foizi savdo 
balansi hissasiga to‘g‘ri keladi.
T oiov balansining ikkinchi guruhi 
kapitallar va kreditlar harakati
balansi
hisoblanadi. Ushbu balansda mamlakatga davlat, xususiy kapital 
va xalqaro kreditlar nisbati ifoda etiladi. Xalqaro iqtisodiyotning 
globallashuvi va jahon moliyaviy - iqtisodiy inqirozi sharoitida toiov 
balansining ushbu bolimining ahamiyati ortib boradi.
T oiov balansini tuzishda qoilaniladigan statistik usullar va 
malumotlarni qayta ishlashni doimiy ravishda takomillashtirib borishiga 
qaramasdan uning noaniqlik darajasi yuqoriligcha qolmoqda. Shuning 
uchun toio v balansida 
«Xatolar va hisobga olinmaydigan»
alohida 
moddasi mavjud. Ushbu moddada aniqlab bolmaydigan yoki hisobga 
olishni imkoniyati bolmagan operatsiyalar aks ettirib boriladi. Bunday 
holat xalqaro moliyaviy - iqtisodiy inqirozlar sharoitida davlatlar 
o‘rtasida investitsiya, kredit va boshqa operatsiyalar ko‘rinishda 
noqonuniy 
yoki 
norasmiy 
ravishda 
ко‘chib 
yurgan 
valuta 
mablaglarining summasi kabilami kiritish mumkin.
289

---

Masalan, mamlakatimiz aholisi hisobidan pul o‘tkazmalari orqali 
xorijiy davlatlardan har yili juda katta miqdorda valuta mablagiari kirib 
keladi. Statistik maiumotlarga qaragandan 2007 - 2010 yillarda ushbu 
manba hisobidan mamlakatimizga har yili 2,5 mlrd. dollardan 3,5 mlrd. 
dollargacha valuta tushumlari kelib tushgan, ularni mamlakatimiz toiov 
balansida aks ettirish mumkin. Biroq, xorijda ishlovchi aholi o‘zi bilan 
olib kelgan valuta mablagiarining, shuningdek, aylanma y o ilar orqali 
davlat bojini toiamasdan kiritilgan tovar moddiy qimmatliklaming aniq 
va to iiq hisobi mavjud emas. Aynan shu kabi operatsiyalar to io v
balansining