A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

G. 1993 - 1994-yillarga.
215

---

V. Milliy valutaning barqarorligini ta’minlashdan iborat.
G. Hukumatning oltin - valuta zaxiralarini saqlaydi.
8. Markaziy bankning funksiyalari qanday javobda to 'g‘ri va to ‘liq
keltirilgan?
A. Pul - kredit munosabatlarini tartibga solish, mamlakatda 
banklaming banki vahukumat banki funksiyalarini bajaradi.
B. Banknotalar emissiya qilish, mamlakatda banklaming banki va 
hukumat banki funksiyalarini bajaradi.
V. Banknotalar emissiya qilish, pul - kredit munosabatlarini 
tartibga solish, mamlakatda banklaming banki va hukumat banki 
funksiyalarini bajaradi.
G. Banknotalar emissiya qilish, pul - kredit munosabatlarini 
tartibga solish va hukumat banki funksiyalarini bajaradi.
9. Markaziy bankning pu l
-
kredit siyosati usullari qanday javobda
noto ‘g 'ri keltirilgan ?
A.
Tijorat banklariga nisbatan o‘matilgan majburiy zaxira siyosati.
B. Tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi).
V. Banklaming faoliyatini litsenziyalash.
G. Ochiq bozordagi siyosati.
10. Markaziy bank qachon va kimga hisobot taqdim etadi?
A.
Keyingi yilning 
15-mayidan 
kechiktirmasdan 
Moliya
vazirligiga taqdim etadi.
B. 
Keyingi yilning 
15-mayidan kechiktirmasdan Vazirlar
Mahkamasiga taqdim etadi.
V. Keyingi yilning 15-mayidan kechiktirmasdan Prezident
devoniga taqdim etadi.
G. Keyingi yilning 15-mayidan kechiktirmasdan Oliy Majlis
Senatiga taqdim etadi.
216

---

12 - bob. TIJORAT BANKLARI
12.1. Tijorat banklari va ularning tashkil topishi
Tijorat banklari mamlakat bank tizimining ikkinchi bo‘g‘inidagi 
moliyaviy muassasa hisoblanadi. Qonunchilik hujjatlari va iqtisodiy 
adabiyotlarda tijorat banklari jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul 
mablag‘larini jalb qilib, ushbu mablag‘lami tegishli shartlar (tolovlilik, 
qaytarishlik, 
muddatlilik, 
ta’minlanganlik, 
maqsadlilik) 
asosida 
iqtisodiyotning turli tarmoqlarigajoylashtiradigan, shuningdek, jismoniy 
va yuridik shaxslarga toiov hisob-kitoblami amalga oshirish bo‘yicha 
xizmat ko‘rsatadigan tij orat tashkilotlari sifatida tasniflanadi.
Zamonaviy sharoitda tijorat banklarining jismoniy va yuridik 
shaxslarga ko‘rsatadigan vositachilik operatsiyalari va xizmat turlari 
ortib bormoqda. Tijorat banklarining ushbu munosabatlari tijorat asosida 
tashkil etiladi. Bundan kcfnnib turibdiki, tijorat banklarining faoliyati 
tijoratga asoslangan boiib, ulaming asosiy faoliyati yuqori darajada 
foyda olishga yo‘naltiriladi. 
Biroq, tijorat banklari ishlab chiqarish 
korxonalaridan farqli olaroq, o‘z foydasini qo‘shimcha qiymat ishlab 
chiqarish hisobidan emas, balki korxona, tashkilotlar va aholi 
ixtiyoridagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini tegishli shartlar asosida 
jalb qilib, ushbu mablaglarga ehtiyoji mavjud boigan shaxslarga tijorat 
yo‘sinda berish orqali foydasini shakllantiradigan o‘ziga xos moliyaviy 
muassasa hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda tijorat banklarining tashkil etilishi bevosita 
mustaqillik yillariga to‘g‘ri keladi. Mamlakatimiz mustaqillikka 
erishgunga qadar «bank tizimini faqatgina bir necha banklar, ya’ni SSSR 
Davlat banki, Tashqi iqtisodiy faoliyat banki, Qurilish banki va Davlat 
mehnat omonat jamg‘armalari kassalari mavjud boiib, ittifoqdosh 
respublikalarda ushbu banklaming respublika, viloyat idoralari va tuman 
bolim lari faoliyat ko'rsatar edi 66«.
0 ‘zbekistonda dastlabki tijorat banklarini tashkil etilishining 
huquqiy 
asosi 
boiib 
1991-yilda qabul 
qilingan 0 ‘zbekiston
66 
УзбекистонРеспублихаси банк тизими. Ф Муллажонов тахрири остида. -Т.: «Узбехистда» нашриёти, 2001 й.

---

Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qornrni 
xizmat qildi.
Albatta, mamlakatimizda bozor munosabatlarining takomillashuvi 
va iqtisodiy islohotlaming chuqurlashuvi natijasida tijorat banklari 
maqomi, kapitali va faoliyatiga qo‘yilgm talablar doimiy ravishda 
o‘zgarib 
bormoqda 
Bularning 
natijasi 
oiaroq, 
0 ‘zbekiston 
Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonunining 
yangi tahrirdagi matni 1996-yil 25-aprelda qabul qilindi. Mazkur qonun 
mamlakatimiz bank tizimi, xususan tijorat banklarini tashkil topishi va 
rivojlanishiga mustahkam huquqiy baza boiib xizmat qilmoqda.
0 ‘zbekistonda tashkil etilgan dastlabki tijorat banki Tashqi 
iqtisodiy faoliyat Milliy banki hisoblanadi. Keyinchalik, «1994 - 1995- 
yillarda ixtisoslashtirilgan «Asaka» bank (avtomobil sanoatini qoilab- 
quvvatlash uchun), «G‘allabank» (g‘alla etishtirishni moliyalashtirish 
uchun), «Paxtabank» (qishloq xo‘jaligi korxonalarini qoilab -
quwatlash uchun) yakka xo‘jaliklami qoilab - quvvatlash uchun 
«Tadbirkor» tijorat banki tashkil etildi»67.
0 ‘zbekistonda tijorat banklari faoliyatiga litsenziya berish, 
ulaming faoliyatini nazorat qilish va to‘xtatish Markaziy bank 
zimmasiga yuklatilgan boiib, tijorat banklarini tashkil etishda asosiy 
omillardan biri ulaming ustav kapitaliga qo‘yilgan talab hisoblanadi. 
Ta’kidlash joizki, mamlakatimiz tijorat banklari kapitalining minimal 
miqdoriga qo‘yilgan talab doimiy ravishda oshib bormoqda. Quyidagi 
jadvalda bu haqda maiumotlar keltirilgan.
Tijorat banklari kapitalining minimal miqdoriga qo‘yilgan talab 
2007-yil 31-dekabrgacha AQSH dollari ekvivalentida amalga oshirilgan 
boisa, 2008-yil 1-yanvardan boshlab yevro ekvivalentida jamg‘arilishi 
joriy etildi. Ta’kidlash joizki, tijorat banklari o‘z faoliyatini dastlab 
boshlayotgan davrda kapitalning minimal miqdorini shakllantirilishi 
zarur boiadi. Tijorat banklari Markaziy bankdan litsenziya olib, 
faoliyatini boshlagandan so‘ng esa kapitalning ushbu minimal miqdorini 
doimiy ravishda oshirib borishlari lozim boiadi, kapitalni oshirishning 
asosiy mezoni sifatida ulaming riskka tortilgan aktivlari hisoblanadi. 
Hozirgi paytda ushbu daraja umumiy kapitalga nisbatan 0,1 
koeffitsiyentda, asosiy kapitalga 
nisbatan esa 0,05 koeffitsiyentda 
boiishi talab etiladi.
61
Кариме® И.А. Биздан озод ва обод Ватан цолсин. 2 -ж я д д -Т.: ‘‘Узбекистон’’, 1996. 16 -1 7 - бетлар.