2021-yil 25-noyabr 2021-yil

T
T
R
E
k
Т
m
,
bunda,
0
k
- kinetik doimiy,
1
-
ч
;
Е
- aktivizatsiya energiyasi,
(
)
моль
К
Дж
×
/
;
*
Т
- maksimal o'sish tezligiga mos
bo'lgan temperatura, 
К
;
Т
- ozuqa suyuqligining temperaturasi, 
К
.
Temperaturaning o'zgarishi, geterogen jarayonning kinetik sohadan diffuziya holatiga yoki aksincha o'tishiga olib keladi.
Biotexnologik jarayonlarda temperaturaning bir xil taqsimlanishining buzilishi, kiruvchi zararli ta'sirlarga, jarayonning halokatli
holatlariga olib keladi.
Biotexnologik apparatlardagi temperaturaning, yoki apparat ichida temperatura taqsimotining o'zgarishi, unda sodir bo'ladigan
jarayonlar, ya'ni erigan kislorodni ushlab turish uchun zarur bo'lgan qurilmaga havo etkazib berish natijasida, apparatning atrof - muhit
bilan issiqlik almashinuvida, shuningdek, jarayon natijasida issiqlik ishlab chiqarish bilan sodir bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, apparatdagi
biotexnologik jarayonlar izotermik sharoitda sodir bo'ladi, shuning uchun tekshirilayotgan aerob jarayonlarda issiqlik chiqarilishini
aniqlash uchun ikkilamchi bilvosita parametrlar yordamida hisoblash usuli qo'llaniladi.
2
38
,3
O
H
a
×
=
D
,
bunda,
2
O
a
- erigan kislorodning stexiometrik koeffitsienti, 
кг
/
кг
.
Apparatdagi gidrodinamik muhit ham temperatura taqsimotining xarakteriga katta ta'sir ko'rsatadi. Masalan, ideal aralashma
apparatlarida, jarayonning barcha parametrlari, shu jumladan, temperatura, apparatning istalgan nuqtasida bir xil bo'ladi. Aksincha,
baland apparatlarda esa, temperatura apparatning turli nuqtalarida har xil bo'ladi. Aralashtirishning intensivligi, apparatda issiqlik uzatish
intensivligiga ham ta'sir qiladi.
Bu masalalarni hal qilish uchun masalaning matematik modelini tuzish talab etiladi, bunda mikroorganizmlarning ozuqa
suyuqligiga bogliq ravishda ozgarishi, quyidagicha bo'ladi
- ozuqa suyuqligining 
temperaturasi, К. 
Temperaturaning o’zgarishi, geterogen jarayonning kinetik sohadan 
diffuziya holatiga yoki aksincha o’tishiga olib keladi. Biotexnologik jarayonlarda 
temperaturaning bir xil taqsimlanishining buzilishi, kiruvchi zararli ta’sirlarga, 
jarayonning halokatli holatlariga olib keladi.
Biotexnologik apparatlardagi temperaturaning, yoki apparat ichida tempera -
tura taqsimotining o’zgarishi, unda sodir bo’ladigan jarayonlar, ya’ni erigan 
kislorodni ushlab turish uchun zarur bo’lgan qurilmaga havo etkazib berish 

---

371
natijasida, apparatning atrof-muhit bilan issiqlik almashinuvida, shuningdek, 
jarayon natijasida issiqlik ishlab chiqarish bilan sodir bo’ladi. Bu shuni anglatadiki, 
apparatdagi biotexnologik jarayonlar izotermik sharoitda sodir bo’ladi, shuning 
uchun tekshirilayotgan aerob jarayonlarda issiqlik chiqarilishini aniqlash uchun 
ikkilamchi bilvosita parametrlar yordamida hisoblash usuli qo’llaniladi. 
231
Kirish.
Iqtisodiy jarayonlarning asosiy yo'nalishi - bu biotexnologik jarayonlarni optimal boshqarish bo‘lib, uning asosida
jarayonning asosiy qonuniyatlarini aniqlashdan iborat. kerak. Biotexnologik ob'ektlarni tahlil qilish va sintez qilish muammolarini,
zamonaviy echimining asosini modellashtirish tashkil etadi. Modellashtirishning mohiyati, uning strategiyasi bilan belgilanadi, u har
qanday tizim muammosini hal qilishda qo'llaniladigan umumiy tamoyillarga asoslanadi.
Bunday holda, tizimni formallashtirish, tizimning chiqish o'zgaruvchilari, uning ichki parametrlari va kirish o'zgaruvchilari, shu
jumladan boshqarish mumkin bo‘lgan va tasodifiy ta'sirlar o'rtasidagi munosabatni aks ettiruvchi matematik model yordamida amalga
oshiriladi. Matematik modellashtirish metodologiyasi – bu modellarni to‘liq ishlashini nazarda tutadi. Amaliy biotexnologiyalarning,
moslashuvchan avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlari va qurilmalarning, boshqa yuqori texnologiyalarga asoslangan tez
o‘zgarayotgan tarmoqlarning rivojlanishi, boshqariladigan texnik qurilmalar, biotexnologik jarayonlar, apparatlar va tizimlarning yanada
takomillashishi va murakkablashishiga olib keladi. Ularning eksperimental rivojlanishi tobora ko'proq vaqt va moddiy resurslarni talab
qila boshladi, hamda bir qator hollarda uni to'liq amalga oshirish maqbul echimga ega bo'lmagan muammoga aylantirdi. Bunday
sharoitda, qurilmalar, texnologiyalar va tizimlarning xususiyatlarini nazariy va hisoblash tahlilining qiymati sezilarli darajada oshdi.
Bunga, shuningdek, kompyuter texnikasi va sonli usullarni takomillashtirishdagi yutuq ham yordam berdi, bu esa katta hajmli xotiraga
ega zamonaviy kompyuterlarning paydo bo'lishiga va arifmetik amallarni bajarish tezligiga olib keldi. Natijada biotexnologiyaning texnik
qurilmalari, texnologik jarayonlari, apparatlari va tizimlarini modernizatsiya qilish uchun moddiy baza vujudga keldi.
Biotexnologik tizimlarni modellashtirish, noaniq bo'lgan axborot ko'rsatkichlarini hisobga olgan holda, matematik modellar
metodologiyasiga asoslangan, biotexnologik tizimlar asosiy elementlarining ishlash dinamikasini kuzatish asosida, operatsion boshqaruv
rejimida optimal qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Biotexnologik jarayonlar va tizimlar sohasidagi asosiy tushuncha, bu biotexnologiya tushunchasidir Biotexnologiya - bu xalq
xo'jaligi va inson faoliyatining turli sohalari uchun qimmatli mahsulotlarni maqsadli ishlab chiqarish bo'lib, bu esa o'z navbatida
mikroorganizmlarga asoslanadi,
Ushbu maqolada biotexnologik jarayonlarning issiqlik uzatishning statsionar bo'lmagan matematik modeli ko'rib chiqiladi.
Biotexnologik jarayonlarda temperatura taqsimotining tabiati unda sodir bo'ladigan jarayonlarni tahlil qilishda o'ta muhim
ahamiyatga ega, chunki temperatura texnologik jarayonning asosiy parametrlaridan biridir. Birinchidan temperatura, biokimyoviy
muvozanat holatiga va reagentlarning maksimal muvozanat darajasiga bog'liq. Ikkinchidan esa, biokimyoviy reaktsiyalar tezligi
temperaturaga bog'liq.
( )
÷
÷
ø
ö
ç
ç
è
æ
÷
ø
ö
ç
è
æ -
-
=
*
2
0
1
exp