Муҳаммад ал хоразмий номидаги

Adabiyotlar 
1.
“Respublikada axborot texnologiyalari sohasini rivojlantirish uchun shart
-
sharoitlarni tubdan yaxshilash chora-
tadbirlari to`g`risida”. Toshken
t sh. , PF-
5099-son 30. 06. 2017.
2. 
S. K. G’aniyev, M. М. Karimov, К. А. Tashev. “Ахborot xavfsizligi” 
Toshkent sh. 2007. 
 
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING RIVOJLANISH 
YO`NALISHLARI VA AXBOROT XAVFSIZLIGI OMILLARI 
G’.G. Pulatov
1
, S.F. G’aniyev
1

1
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 
Farg’ona filiali
Bugungi kunda axborot xavf
sizligini ta’minlash bilan bog`liq qator 
yechilmagan muammolar mavjud. Global axborot tarmog`i Internetning 
foydalanuvchilari bu tarmoqning bilimlar saqlanadigan joyidagi deyarli istalgan 
maxfiy bo`lmagan ma’lumotni olishlari mumkin. 
Global tarmoqda ma’lumotlar almashishining multikanalli keng polosali 
radio, optik tolali, to`g`ridan ko`rish oralig`ida esa infraqizil kanallarning 
birgalikda ishlatilishi deyarli cheklanmagan o`tkazish qobiliyatini ta’minlaydi. 
Transfer sekundiga million baytlardan oshib ketadi.
Mutaxassislar yaqin yillar ichida haqiqiy dunyoning kompyuter modelini, 
shunday virtual tizimni yaratish imkoniyatlari to`g`risida fikr bildirlarki, unda biz 
faol yashashimiz va virtual jismlar bilan turli murakkab harakatlarni bajarishimiz 
mumkin. Bundan hayol qilinadigan dunyoning eng oddiy timsoli hozirdayoq 
murakkab kompyuter o`yinlarida mavjuddir. Lekin kelgusida gap o`yinlar 
to`g`risida emas, balki bizning kundalik hayotimizning virtual haqiqiyligi 
to`g`risida ketadi, unda bizning atrofimizda, masalan, ehtiyojga qarab avtomatik 
ulanadigan va uziladigan, joylashgan joyimizni faol kuzatib boradigan, doimo, 
vaziyatga qarab, zarur ma’lumotlar bilan ta’minlaydigan, ma’lumotlarimizni faol 
qabul qiladigan va ko`plab maishiy asboblarni va qurilmalarni boshqaradigan 
yuzlab kompyuter qurilmalari o`rab turadi.

---

28 
Huquqni muhofaza qilish faoliyatining axborot ta’minotini jadallashuvi, 
tezkor vaziyatni tavsiflovchi, ishonchli ma’lumotlarni muntazam yig`ib borilishi, 
uning o`z vaqtida va sifatli tahlil qilinishi hozirgi sharoitda jinoyatchilikka qarshi 
kurashni tashkil etishning muhim shartlaridan bir hisoblanadi. Axborot 
jarayonlarini avtomatlashtirish kompyuter texnikasini joriy etishga, ma’lumotlarni 
yig`ish, saqlash, qayta ishlash va uning 
asosida ma’lumotlarni berish 
avtomatlashtirilgan tizimlarini yaratishga bevosita bog`liqdir. Huquqni muhofaza 
qilish faoliyati axborot ta’minotining jadallashtirish masalasini muvaffaqiyatli hal 
etish uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish amaliy ko`nikmalariga ega 
kadrlar tayyorlash talab etiladi. Yuksak axborot madaniyati faqat chuqur maxsus 
bilimlar orqali ta’minlanadi. 
Axborot inqilobi hayot faoliyatining barcha tomonlariga ta’sir qiladi. 
Kompyuter tizimlari: “do`stona interfeysli” kompyuter bil
an ishlashda abonentlar 
videokanal bo`yicha virtual hamsuhbat ob’yektni ko`radilar, ular bilan tabiiy nutq 
tilida, audio va videotushuntirishlar, maslahatlar, yo`l-yo`riqlar ko`rsatib, muloqot 
qilish mumkin bo`ladi. Shaxsiy kompyuterdan faol foydalanuvchilarlarning 
asablariga salbiy ta’sir etadigan “kompyuter yolg`izligi” yo`qoladi. 
Eng muhimi o`qitishning avtomatlashtirilgan tizimlari: teskari videoaloqada 
abonent, o`quvchining psixologiyasi, tayyorlanganligi, zehnliligini nazarga 
oladigan shaxsiy virtual o`qituvchi bilan muloqot qiladi. Hozirda masofadan turib 
ta’lim berish usuli qo`llanmoqda, ammo axborotni tinimsiz va tobora jadal ortib 
borayotgani mavjud bilimlarni yoshlar yoki ta’lim oluvchilar ongiga singdirish, 
tajriba va bilimlarini yuksaltirishda qo`shimcha chora-tadbirlarni talab etadi.
Savdoda har qanday tovar savdo yorlig`iga biriktirilgan magnit kodi bilan 
emas, balki aktiv kompyuter jadvalchasi bilan birga ilova qilib qo`yiladi, bu 
jadvalga haridor masofadan turib murojaat qiladi va unga zarur hamma 
ma’lumotlarni beradi: nima, qayerda, qachon, qanday, qancha va qaysi narxlarda, 
va hokazo.
Bunday virtual tizimlarni yaratish uchun zarur bo`lgan texnik ta’minotlar 
taxminan quyidagilardan iborat bo`lishi mumkin: 
-
arzon, oddiy, ixcham kompyuterlardan; multimedia vositalaridan; 
-
kompyuterni bir-biri bilan va tarmoq bilan aloqasi uchun miniatyur qabul 
qiluvchi-uzatuvchi radioqurilmalar; 
-
taqsimlangan keng polosali aloqa kanallari, tarmoqlar va shu kabilar 
bo`lishi mumkin.
Ko`rsatilgan tashkil etuvchilarning hamda ularning eng oddiy timsollarini 
yaratish uchun ko`plab dastlabki shart-sharoitlar hozirdanoq mavjuddir. Lekin 
muammolar ham mavjud. Ularning eng dolzarblaridan bizning har birimizning 
butun shaxsiy hayotimiz ommaviy, barchaga taalluqli mulk bo`lib qolmasligi 
uchun ma’lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligidir. Bu borada axborot 
xavfsizligini quyidagicha tushinish mumkin. Mentalitetimizga yod bo`lgan 
buzg`unchi axborotlarni global tarmoq orqali bostirib kelishi va jamiyatimiz 
azolarini, ayniqsa yo
sh avlodni ma’naviy zararlashidir. Axborot hurujlarining 
aynan shu usuli g`araz niyatli dushmanlarni ko`proq jalb qiladi, chunki yadro 

---

29 
bombasidanda xavfli bu qurol ekologik muammolarni keltirib chiqarmaydi. 
Shaxsiy va maxfiy ma’lumotlarni xavfsizligi ham m
uhim masaladir, garchi 
mamlakatimizda ishonchli himoyalangan axborot tarmoqlari tashkil etilgan va 
rivojlantirib kelinmoqdaki, axborot tizimlarining yanada rivojlanishi bundanda 
kiber bardoshli himoya uslublarini ishlab chiqish undashi taxminlardan holi emas.
Xulosa o`rnida shuni ta’kidlash lozimki, axborot tizimlarini tobora rivojlanib 
borayotgan davrida, bu yutuq va yangiliklar bilan bir qatorda mavjud xavf-
xatarlarga ham texnik-dasturiy, ham mustaxkam milliy mafkuraviy immunitet 
hosil qilish bilan doimo tayyor turmog`imiz, sergaklikni unutmay, dunyo 
sivilizatsiyasida muhim o`ringa ega bo`la oladigan yoshlarni, yuksak salohiyatli va 
bilimli, eng asosiysi, yuksak ma’naviy insonlar qilib tarbiyalamog`imiz shartdir.