Davlat uzb p65

32- mashq.
Gaplarni o‘qing, ajratilgan so‘zlarning ma’nosini izoh-
lang va ma’nodoshlarini toping.
1. Òemur 
tug‘i
yetmagan joyni qalam bilan oldi, Alisher
(A.Oripov.).
2. 
Òiliga kuchi yetadigan
kishi aql podshosidir;
so‘zga ahamiyat bermaydigan kishi la’natlangan, pastdir
(A. Navoiy).
3. Xalq 
oldida
gapirganda so‘zing go‘zal bo‘lsin,
bu so‘zni xalq qabul qilsin («
Qobusnoma
»). 4. Xullas, yaxshi
nutq tuzish uchun 
nahv
, 
aruz
, 
mantiq
fanlari hamkorligidan
foydalanish zarur bo‘ladi. Ularning birontasiga ahamiyat
bermaslik, bulardan birining qoidasi buzilishi qolgan ikki-
tasiga ta’sir qilmay qolmaydi (
Beruniy
). 5. Agar so‘z senikimi
yoki sen so‘znikimi, deb so‘rasalar, aytgil: 
men so‘zniki va
so‘z
menikidir
, chunki so‘z insonlik daraxtining 
mevasidir
,
daraxtni mevadan, mevani esa daraxtdan ajratib bo‘lmaydi.
Agar nuqsonli so‘z qaysidir, deb so‘rasalar, Xudo va
Rasulning so‘ziga 
muvofiq
kelmaydigan so‘z, deb javob bergil
(
Koshifiy
). 6. Agar gapirgan vaqtingda so‘zning qanday 
ma’noga
ega ekanligini bilmasang, qushga o‘xshaysan, bunday qushni
to‘ti deydilar 
(Kaykovus)
.
43- topshiriq. 
Alisher Navoiyning «Hayratul abror» dostonidagi
«So‘z ta’rifi» qismini o‘qing va bu parchani nasrda yozing.
V. USLUBIY ME’YORLAR
44- topshiriq.
Matn namunalarini o‘qing va bir-biriga qiyoslang.
So‘zlar va ularning ma’nolaridagi farqlarni izohlang.
1. Òexnika – yunoncha so‘z bo‘lib, san’at, mahorat degan
ma’noni bildiradi. Òexnika – inson faoliyati vositalari majmuyi.
Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish va jamiyatning
turmush talablarini qondirishga xizmat qiladi. Ba’zan biror
faoliyatdagi mahorat va usullar ham texnika deb ataladi.
(Masalan, milliy kurash texnikasi). Ijtimoiy ishlab chiqa-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

56
rishning rivojlanish jarayonida insoniyatning bilimi va ishlab
chiqarish tajribasi texnikada mujassamlanadi. Òexnika inson-
ning og‘ir mehnatini yengillashtiradi.
2. Shirin muomalada bo‘lish har bir kishining burchidir.
Odamlar bir-birlarining qalbiga yaxshi va shirin so‘z orqali
yo‘l topadilar. Ammo inson qalbiga so‘zni o‘z holicha singdirib
bo‘lmaydi. Buning uchun o‘zingizga libos tanlagan kabi so‘zni
ham pardozlaysiz. So‘zingizga libos sifatida ohang kiydirasiz,
gapingiz go‘zal so‘zlardan tashkil topsin. Ortiqcha har bir
so‘z noo‘rin ichilgan dori kabi zararlidir. Har bir kishi
so‘zning qadrini baland tutsin, samimiy va jarangdor so‘zni
sog‘inib yashasin.
45- topshiriq.
Yuqoridagi matnlar asosida quyidagi topshiriqlarni
bajaring:
1. Mahorat, turmush, qondirmoq, yengillashtirmoq,
inson, libos, so‘z, qalb, qadr so‘zlarining ma’nodoshlarini
toping.
2. Matnlardagi fe’l shakllarini o‘zaro qiyoslang, farqini
tushuntiring.
So‘zni matnning xususiyati, nutqning maqsadiga mu-
vofiq ishlatish, ko‘pchilikka tushunarli bo‘lgan so‘z
shakllarini qo‘llash, so‘z va qo‘shimchalar hamda gap
tuzilishidan nutq uslubining turiga muvofiq foydalanish
adabiy tilning