D r. X. Djuraev, Sh. Yu. Djabbarov, B. M. Umirzakov tarmoq protokollari

Aloqa xizmati 
Aniqlik 
Paketlarni 
yo‘qolish 
extimolligi 
Paketlar noto‘g‘ri manzil 
bo‘yicha yuborilish 
extimolligi 
Telefoniya 
10
-7
10
-3
10
-3
Axborot 
uzatish 
10
-7
10
-6
10
-6
Televideniya 
10
-6
10
-8
10
-8
Boshqa telekommunikatsiya tarmoqlari kabi ma‘lumot uzatish tarmoqlariga 
ham ishonchlilik, yashovchanlik, iqtisodiy va keyinchalik takomillashtirish 
bo‗yicha talablar qo‗yiladi.
Ko‗pchilik umumiy foydalanish tarmoqlari ierarxik tuzilish asosida quriladi. 
Ma‘lumot uzatish tarmog‗ining ierarxik tuzilishdagi afzalligi axborot almashuvida 
har xil ierarxik satxlarga xizmat ko‗rsatishdir. Tuzilishlardan qaysi birini tanlash 
foydalanuvchi talabi, yuklama hajmi va boshqa faktlarga bog‗liq.
Ierarxiya tarmog‗i yuqori satxlarida ishonchlilikning yetarlicha yuqori 
ko‗rsatkichlarini ta‘minlash zaruriyatida ―To‗liq bog‗lanishli‖ tuzilishlari 
ishlatiladi.
Ma‘lumot uzatish ishonliligi – bu ma‘lumot uzatishda buzilishlarga 
bardoshliligidir. 
Ishlash ishonchliligi – tizim funksiyalarini hammasi to‗g‗ri va to‗liq 
bajaralishini bildiradi. 

---

12 
1.4 – rasm. Ma‘lumot uzatish tarmoqlarining tasniflanishi 
Aloqa kanalida ohirgi qurilmaga (manba va ma‘lumotni qabul qiluvchi 
qurilmaga) terminallarni to‗g‗ridan-to‗g‗ri bog‗lanishi – ma‘lumot uzatish 
apparaturasi deyiladi. Ma‘lumot uzatish apparaturasiga modem xizmatini, adapter 
terminallari, tarmoq kartasini misol qilishimiz mumkin. Ma‘lumot uzatish 
qurilmasini ishlashi uzatishlarga javobgarlik, fizik tuzilishi tekislanishi va aloqa 
liniyasining aniqligini ta‘minlab berishiga xizmat qiladi. 
Bugungi kunga kelib telekommunikatsiya texnikasi axborotni 5 ta 
ko‗rinishda uzatib kelmoqda: 

matnli (tekstli); 

ovozli; 

grafikli;

videoli;

ma‘lumotli. 

---

13 
Masalan, biror bir hodisani tasvirlashda axborotni quyidagi usullaridan 
foydalanish mumkin: 

rang, xid va ta‘m orqali 2% dan 5% gacha ifodalash mumkin; 

matn (harf va raqamlar) orqali 7% gacha ifodalash mumkin; 

ovoz (tovushning past-balandligi, intonatsiya va pauzalar) orqali 38% dan 
45% gacha ifodalash mumkin; 

xarakat va mimikalar orqali 35% dan 52% gacha ifodalash mumkin; 

multimediya xizmati (xarakat va ovozning birgalikda mujassamlashgan 
holda uzatish) orqali 95% dan 98% gacha uzatish mumkin. 
Har bir xabar turlari uchun o‗tkazish yo‘lagi mavjud (1.2-jadval).
1.2-jadval. 
Xizmat turlari 
Xizmatlar 
Interaktiv
Taqsimlanishi 
Dialogli 
Xabarlar almashishi 
Ma‘lumot qidirish 
Shaxsiy boshqarishsiz foydalanish 
tomoniga
Shaxsiy boshqarishdan foydalanish 
tomoniga 
Ma‘lumot uzatish xizmati 5 ta ko‗rinishdagi xabarlarni turli vositalar bilan 
uzatishni amalga oshiradi. Ma‘lumot uzatish xizmati uchun texnik - qurilmalarni 
tuzilishsini va telekommunikatsiyani asosiy tarmog‗idan operatorni ma‘lumot 
uzatish xizmatidan foydalanishga ruxsat berishi va aloqani qabul qilishi lozimdir. 

---

14 
1.3 – jadval.
O‗tkazish yo‘lagining talabi uchun qo‗shimcha yo‘laklarni ajratish 
Dialogli xizmat (1.4 - jadval) - shaxsiy kompyuter va foydalanuvchi orasida 
uzatishdan foydalanish amaliy real masshtab vaqtida aniq xizmatlarni ko‗rsatadi. 
Bu ma‘lumot oqimi simmetrik va simmetrik bo‗lmagan muhitlarda bo‗ladi. Sifatli 
dialogli xizmatlarga telefon xizmati, ma‘lumot uzatish xizmati va 
videokonferensiyali aloqa xizmatlari misol bo‗la oladi. 

---

15 
1.4-jadval.
Dialogli xizmat tavsifi