5-mа’ruzа. O‘lchаsh xаtоliklаri va noaniqligi. Reja

 

---

O‘lchash uskunasini kalibrlash 
Barcha hollarda foydalanilayotgan o‘lchash uskunasini kalibrlash muvofik 
etalonga kuzatib borilishi lozim. Usulning o‘lchash bosqichi ko‘pincha mikdoriy 
tavsifnomasi SI ga kuzatib boriladigan taqqoslash namunasi yordamida darajalanadi. 
Bunday amaliyot usuliyatning bu qismi uchun natijalarning SI ga kuzatib borilishini 
ta’minlaydi. Biroq, o‘lchash bosqichidan oldin bo‘ladigan jarayonlar uchun kuzatib 
borishni belgilash ham zarurdir.
 
 
Standart namunani qo‘llash 
Kuzatib borishni matrisa jihatdan yaqin bo‘lgan standart namuna (SN) da, bu 
SN ning attestatlangan qiymati (qiymatlari) bilan olingan o‘lchash natijalarini 
solishtirish yo‘li bilan ko‘rsatiladi. Bu mos keluvchi «matrisa» SN mavjud 
bo‘lganda, taqqoslash namunasini toza modda ko‘rinishida qo‘llash bilan 
taqqoslaganda noaniqlikni kamaytirishi mumkin. Agar SN qiymati SI ga kuzatib 
borilgan bo‘lsa, u holda bu o‘lchashlar SI birliklariga kuzatib borishni ta’minlaydi. 
Biroq xatto shu holda ham natija noaniqligi ayniqsa namuna tarkibi va SN tarkibi 
o‘rtasida yetarli muvofiqlik bo‘lmagan hollarda nomaqbul katta yoki xatto 
mikdoriy aniqlab bo‘lmaydigan bo‘lishi mumkin.
 
Ma’lum usuliyat bilan solishtirish 
Natijalarning aynan bir xil taqqoslana olinishiga ko‘pincha faqatgina yaxshi 
aniqlangan va umum qabul qilingan usuliyatga nisbatan erishilishi mumkin. Odatda 
bu usuliyat kirish parametrlari atamalarida aniqlanadi; masalan, ekstraksiyaning 
aniq vaqtini, zarralar o‘lchovining vazifalari va boshqalar. Bunday usuliyatni 
qo‘llash natijalari ushbu kirish parametrlarining qiymatlari muvofiq etalonlarga 
kuzatib borilganda kuzatib boriladigan bo‘lib hisoblanadi. Natija noaniqligi 
me’yorlangan kirish parametrlarining noaniqliklaridan ham, me’yorlanishning to‘liq 
emasligidan ham, shuningdek usuliyatni bajarishda o‘zgaruvchanlikdan ham yuzaga 
kelishi mumkin. Agar, kutilayotganidek, muqobil (alternativ) usuliyat natijalari 
umum qabul qilingan usuliyat natijalari bilan taqqoslansa, u holda qabul qilingan 
qiymatlarga kuzatib borishga umum qabul qilingan va alternativ usuliyatlar bo‘yicha 
olingan natijalarni taqqoslash yo‘li bilan erishiladi.